Ποια είναι η εικόνα που αποτυπώνει πιο γλαφυρά τον κόσμο του πρώτου τετάρτου του 21ου αιώνα; Το έχετε σκεφτεί; Έχετε στο μυαλό σας κάποια φωτογραφία που να συμπυκνώνει το τι είναι ο κόσμος μας πιο παραστατικά και αποτελεσματικά από οποιαδήποτε άλλη;
Εγώ νομίζω ότι τη βρήκα.
Νομίζω ότι αυτή η φωτογραφία του τότε Προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα μαζί με τον αμερικανό σεφ και τηλεπαρουσιαστή Άντονι Μπουρντέν σε μια ταβέρνα του Ανόι είναι γεμάτη με συμβολισμούς. Τραβήχτηκε το Μάιο του 2016 για τις ανάγκες ενός επεισοδίου της ταξιδιωτικής εκπομπής του Μπουρντέν. Την ξανανακάλυψα πρόσφατα και την κοιτάζω και τη σκέφτομαι συχνά. Νομίζω ότι είναι η εικόνα που περιγράφει πιο αποτελεσματικά το τι είναι η ανθρωπότητα σε αυτό το στάδιο της εξέλιξής της.
Κοιτάξτε την. Έχει τραβηχτεί σε μια βιετναμέζικη ταβέρνα στο Βιετνάμ. Στην Ασία. Το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι Ασιάτες, άλλωστε, οπότε μια αντιπροσωπευτική φωτογραφία της ανθρωπότητας θα έπρεπε να δείχνει κυρίως ασιάτες. Είναι επίσης ένα λαϊκό μέρος που καταπώς φαίνεται σερβίρει φτηνό, προσιτό φαγητό. Οι άνθρωποι είναι ντυμένοι “δυτικά”, όπως οποιοσδήποτε οπουδήποτε στον κόσμο πια, μια αισθητική ομοιογένεια η οποία δεν ήταν καθόλου αυτονόητη στο τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, αλλά είναι στο πρώτο του 21ου. Οι πρωταγωνιστές, ωστόσο, είναι και οι δύο Δυτικοί, και συγκεκριμένα Αμερικανοί. Ο ένας έγινε ο πρώτος μαύρος Πρόεδρος στην ιστορία των ΗΠΑ -κάτι που μόνο στον δικό μας αιώνα, μια εποχή ραγδαίας προόδου στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ορατότητας των μειονοτήτων θα μπορούσε να συμβεί. Είναι επίσης εκπρόσωπος μιας γενιάς πολιτικών που προσεγγίζουν την δημόσια εικόνα τους διαφορετικά από ό,τι οι προηγούμενες, καθώς η δημόσια εικόνα διαμορφώνεται και διαχέεται, πλέον, με εντελώς διαφορετικούς τρόπους και από εντελώς διαφορετικά μέσα. Απέναντί του είναι ένας μεσήλικας με τατουάζ στα χέρια, τηλεπαρουσιαστής που εξερευνά τις εσχατιές του κόσμου, εκπρόσωπος ενός κόσμου που ταξιδεύει ολοένα και περισσότερο -η παγκόσμια τουριστική κίνηση έχει πενταπλασιαστεί τα τελευταία 40 χρόνια.
Παρεμπιπτόντως, θέλω να κάνω μια παρένθεση εδώ: ο Άντονι Μπουρντέν είναι ένα από τα καθολικά αναγνωρισμένα και αγαπημένα δημόσια πρόσωπα τα οποία εγώ ποτέ δεν κατάλαβα (μια άλλη ήταν η ελληνίδα δημοσιογράφος Μαλβίνα Κάραλη). Ο λόγος είναι περίπλοκος, αλλά παρακολουθώντας τις εκπομπές του ένιωθα ότι κάτι χάνω, κάτι που όλοι οι άλλοι βλέπουν. Γιατί οι εκπομπές του είναι ένας διαρκής ύμνος στην ψυχαγωγική υπερκατανάλωση κάθε είδους αλκοόλ, αναβάθμιση του “να περνάμε καλά” ως υπέρτατη αξία στη ζωή και μια εμμονή με το “αυθεντικό”, “τοπικό”, “λαϊκό” που προσεγγίζει τους ντόπιους πληθυσμούς με τόσο επιτηδευμένη, φετιχιστική λατρεία που καταντά αντικατοπτρισμός της αποικιοκρατικής προσέγγισης που υποτίθεται ότι απορρίπτει. Αλλά τέλος πάντων, σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο άρεσε. Κι όντως εκφράζει -έστω σε ένα πρώτο επίπεδο- τον τρόπο, τα κίνητρα, τις αφορμές και τους τρόπους με τους οποίους ολοένα και περισσότερες και περισσότεροι εξερευνούν τον κόσμο μας σήμερα.
Αλλά υπάρχουν και διάφοροι άλλοι συμβολισμοί. Δυο προνομιούχοι (αυτοδημιούργητοι) εκατομμυριούχοι από τη Δύση τρώνε δίπλα στους πολίτες μιας χώρας με 20 φορές μικρότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ από τις ΗΠΑ. Οι οικονομικές ανισότητες δεν είναι κάτι το πρωτοφανές στον κόσμο μας, αλλά στην εποχή μας είναι που έρχονται στην επιφάνεια ως πολύ σημαντικό κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα. Ο Ομπάμα ως αντιπροσωπευτική φιγούρα της εποχής μας δεν μας θυμίζει μόνο τις κοινωνικές προόδους, αλλά και τους κινδύνους -τη δική του Προεδρία ακολούθησε μια κραυγαλέα, απροσδόκητη οπισθοχώρηση στον νατιβιστικό λαϊκισμό. Αν το τραβήξει κανείς απ’ τα μαλλιά, μπορεί και θεωρήσει ότι κι ο ανεμιστήρας μπορεί σε παραπέμπει στην κλιματική αλλαγή. Όλα αυτά μαζί συνθέτουν μια εικόνα που αποτυπώνει τον κόσμο μας αξιοθαύμαστα. Μας θυμίζει τις προόδους που έχουν γίνει, το πόσο οι αποστάσεις (πολιτισιμικές, πολιτικές, κοινωνικές) έχουν μικρύνει, αλλά και το πόσο άλλα, βαθύτερα θέματα παραμένουν εκκρεμή και άλυτα. Όπως το τεράστιο θέμα της ψυχικής υγείας, που στη δική μας εποχή έρχεται, επιτέλους, στην επιφάνεια του δημόσιου διαλόγου.
Δύο χρόνια και λίγες ημέρες μετά από τη λήψη αυτής της φωτογραφίας, κατά τη διάρκεια ενός άλλου ταξιδιού, στη Γαλλία, ο Άντονι Μπουρντέν αυτοκτόνησε.