Το πρώτο πράγμα που έκανα, πριν καν συμπληρωθεί το πρώτο λεπτό του ντιμπέιτ των πολιτικών αρχηγών της Τετάρτης, ήταν να τσεκάρω την ημερομηνία. Τι χρονιά έχουμε; Πού βρίσκομαι; Για μια στιγμή δεν μπορούσα να καταλάβω. Η εικόνα που κοίταζα στην οθόνη της τηλεόρασης με πήγαινε πολύ πίσω. Εχουν περάσει οκτώ χρόνια από το προηγούμενο ντιμπέιτ, λέει, και θεωρούσα ότι κάποια βασικά πράγματα πρέπει να είχαν αλλάξει σε αυτά τα χρόνια. Η εικόνα που έβλεπα μου έλεγε ότι δεν έχει αλλάξει τίποτε εδώ και δεκαετίες. Εξι μεσήλικες άνδρες που απήγγειλαν προεκλογικές υποσχέσεις για τρεις ώρες – αυτό ήταν ένα οπτικοακουστικό προϊόν το οποίο δεν πίστευα ότι θα μπορούσε να υπάρχει το 2023.
Πριν ξεκινήσει το ντιμπέιτ, η ΕΡΤ πρόβαλε μια ανασκόπηση των προηγούμενων παρόμοιων εκπομπών, που στην Ελλάδα ξεκίνησαν το 1990. «Γιατί είναι τόσο θολοί;», με ρώτησε η 7χρονη, και η απάντηση ήταν ότι το 1990 η ανάλυση της τηλεοπτικής εικόνας ήταν τόσο κακή, που ήταν σαν εξωγενώς επιβληθείσα μυωπία για τους τηλεθεατές. Αλλά κατά τα άλλα ήταν το ίδιο πράγμα. Οι άνδρες ήταν λιγότεροι και όχι μεσήλικες, αλλά απήγγειλαν προεκλογικές υποσχέσεις με τον ίδιο τρόπο. Τριάντα τρία χρόνια αργότερα, αυτό το πράγμα ως οπτικοακουστικό προϊόν μοιάζει με απολίθωμα. Προσέξτε ότι είπα «οπτικοακουστικό προϊόν» και όχι «τηλεοπτικό». Τότε μόνο την τηλεόραση είχαμε για να βλέπουμε ανθρώπους να μιλάνε. Αλλά έκτοτε τα πράγματα άλλαξαν πολύ.
Τον Νοέμβριο του 2022 ένας 40χρονος, ονόματι Τζεφ Τζάκσον, εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής σε μια περιφέρεια της Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ. Από την ορκωμοσία του και μετά, άρχισε να κάνει κάτι ενδιαφέρον: κάθε εβδομάδα ανεβάζει στο TikTok ένα βιντεάκι στο οποίο εξηγεί στους ψηφοφόρους του τι έχει γίνει την εβδομάδα που πέρασε. Μιλώντας απευθείας στην κάμερα, με απλά λόγια, εξηγεί τι συζητήθηκε στις επιτροπές, πώς λειτουργεί η καθημερινότητα στο Καπιτώλιο και όσα μαθαίνει από την εμπειρία του. Η περιφέρειά του έχει πληθυσμό 750.000 ατόμων και ο ίδιος εξελέγη με 150.000 ψήφους, αλλά στο TikTok έχει πλέον πάνω από 2 εκατομμύρια ακολούθους – ένα από τα βιντεάκια που ανέβασε, με θέμα την κατάρρευση της τράπεζας SVB και το πώς αντιμετωπίστηκε το θέμα στη Βουλή των Αντιπροσώπων, το έχουν δει 25 εκατομμύρια άνθρω-ποι παγκοσμίως.
Τέτοιου τύπου πράγματα έχουν συνηθίσει να βλέπουν οι περισσότεροι σύγχρονοι άνθρωποι στις οθόνες τους στις μέρες μας. Γι’ αυτό μου έκανε τόση εντύπωση το αναχρονιστικό θέαμα του ντιμπέιτ της Τετάρτης. Εχουν περάσει 18 χρόνια από τότε που βγήκε το YouTube, 13 χρόνια από το Instagram. Ο τρόπος με τον οποίο καταναλώνουμε οπτικοακουστικό περιεχόμενο έχει αλλάξει δραματικά. Το ίδιο το ντιμπέιτ εγώ δεν το έβλεπα «στην τηλεόραση» –καθότι έχω χρόνια να συνδέσω το καλώδιο της κεραίας στη συσκευή– αλλά το στρίμαρα από το Ertflix στην οθόνη της τηλεόρασης. Το 1990 είχαμε μόνο λίγα κρατικά και δορυφορικά τηλεοπτικά κανάλια και ραδιόφωνο. Σήμερα έχουμε ατέλειωτες, πλούσιες και ενδιαφέρουσες επιλογές, διαθέσιμες ανά πάσα στιγμή στην τσέπη μας. Κι αυτό δεν έχει αλλάξει μόνο τα γούστα μας και τα στάνταρ των αισθητικών μας απαιτήσεων – έχει αλλάξει και τον τρόπο που παράγεται το οπτικοακουστικό υλικό για να ανταποκριθεί σε αυτά τα στάνταρ. Οι άνθρωποι –και οι πολιτικοί– μιλάνε αλλιώς μπροστά σε μια κάμερα σήμερα από ό,τι οι άλλοι μιλούσαν πριν από τριάντα τρία χρόνια, ακριβώς επειδή πλέον οποιοσδήποτε έχει μια κάμερα στην τσέπη και μπορεί ανά πάσα στιγμή να τη βάλει μπροστά στη μούρη και να αρχίσει να μιλάει.
Το θέαμα του ντιμπέιτ ήταν αποκαρδιωτικό και από άλλες απόψεις. Ακούγονταν ψέματα, ανακρίβειες και λάθος νούμερα, απίστευτες ανοησίες για τοξικές ανεμογεννήτριες, για το 1974, για τις συντάξεις στη Νορβηγία και τα κοιτάσματα πετρελαίων, για το ποιος έχει το δικαίωμα του εκλέγεσθαι στην Ελλάδα και για το αν υπάρχει διεθνές δίκαιο ή όχι – μεταξύ πολλών άλλων. Και δεν υπήρχε κανένας αντίλογος, καμία ένσταση, σε ένα δωμάτιο γεμάτο με έμπειρους δημοσιογράφους και πολιτικούς. Το ότι η μορφή αυτής της «συζήτησης» ήταν αναχρονιστική μπορεί κάποιος να το καταλάβει εύκολα βλέποντας το πώς οι ίδιοι άνθρωποι μιλάνε για τα ίδια θέματα στη Βουλή (πολύ καλύτερα). Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου θυμάμαι την γκρίνια για τον «ξύλινο λόγο των πολιτικών» – αυτή η εκπομπή, με τους κανόνες που αποφάσισαν τα πολιτικά κόμματα, ήταν σαν φτιαγμένη για να τους τον επιβάλει με το ζόρι.
Με έκπληξη, ωστόσο, διάβασα πολλές και πολλούς να γράφουν και να λένε ότι είναι κρίμα που είχε τόσα χρόνια να γίνει τηλεοπτικό ντιμπέιτ πολιτικών αρχηγών και ότι στο εξής πρέπει να γίνονται πιο συχνά. Εγώ δεν συμφωνώ. Οπως το δελτίο καιρού ή οι εκπομπές με μουσικά βίντεο κλιπ είναι ένα τηλεοπτικό προϊόν μιας άλλης εποχής, που στον κόσμο του 2023 δεν χρειάζεται να υπάρχει καθόλου. Σίγουρα μπορεί να βρεθεί κάτι άλλο, πιο ζωντανό, διαδραστικό, ανθρώπινο και συμβατό με τις απαιτήσεις και την αισθητική του σημερινού κόσμου, για να το αντικαταστήσει.