Αντίθετα με την επιστήμη της Ιστορίας, υπάρχει μια εκδοχή της δημόσιας ιστορίας την οποία η επιστημονική κοινότητα των ιστορικών απορρίπτει, είτε επειδή είναι ατεκμηρίωτη είτε επειδή συντηρεί μύθους. Υπάρχει μια αντίστοιχη εκδοχή της εκλογικής ανάλυσης η οποία αναπαράγει μύθους. Ιστορικοί μύθοι εντοπίζονται σε επετειακά αφιερώματα κάποιων μέσων ενημέρωσης, στα νέα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ακόμη και στα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας. Αντίστοιχοι μύθοι διαδίδονται λίγο πριν και λίγο μετά τις εκλογές. Η εκλογική συμπεριφορά ερμηνεύεται με βάση ξεπερασμένα θεωρητικά σχήματα ή εύλογες σκέψεις που ωστόσο δεν έχουν επιστημονική τεκμηρίωση. Οι σχετικές αναλύσεις βρίθουν μύθων.
Ενα παράδειγμα μύθου είναι ότι οι εκλογείς ψηφίζουν με βάση την οικονομική τους κατάσταση. Υπάρχει στην πολιτική επιστήμη η λεγόμενη «οικονομική ψήφος» και μάλιστα η «ψήφος οικονομικού απολογισμού». Οι ψηφοφόροι κάνουν απολογισμό των οικονομικών επιδόσεων της κυβέρνησης και την επιβραβεύουν ή την τιμωρούν. Πράγματι, στις δυτικές δημοκρατίες, ιδίως όταν σε κοινοβουλευτικές εκλογές κρίνεται μια μονοκομματική κυβέρνηση, το εκλογικό αποτέλεσμα μπορεί να κριθεί από το αν οι κερδισμένοι της προηγούμενης τετραετίας θα επιβραβεύσουν την κυβέρνηση. Οι χαμένοι αναμένεται να ψηφίσουν κάποιο κόμμα της αντιπολίτευσης.
Ωστόσο, πρακτικά, ελάχιστοι επιδίδονται σε ακριβείς οικονομικούς υπολογισμούς σε βάθος τετραετίας, για τον εαυτό τους. Πολλοί μπορεί να υπολογίζουν όχι τι αποκόμισαν στην παρελθούσα τετραετία, αλλά τι θα αποκομίσουν στην επόμενη. Επιπλέον μετράει και η αίσθηση ως προς το αν η οικονομία γενικά βελτιώνεται. Κάποιος που αντικειμενικά ανήκει στους χαμένους μπορεί να κρίνει ότι η κυβέρνηση βελτίωσε συνολικά την οικονομία και άρα στο μέλλον, με την ίδια κυβέρνηση, ίσως να ωφελούνταν και ο ίδιος.
Δεύτερον, λέγεται συχνά ότι η ψήφος αντιστοιχεί στην ταξική θέση ή έστω στην εισοδηματική κατηγορία του ψηφοφόρου. Ομως στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης ήταν ελάχιστες οι εκλογές στις οποίες οι ψηφοφόροι από τα χαμηλόμισθα κοινωνικά στρώματα κυρίως υποστήριξαν την Αριστερά, ενώ εκείνοι από τα υψηλόμισθα τη Δεξιά ή την Κεντροδεξιά. Οπως έχουν δείξει πολιτικοί επιστήμονες, αυτό συνέβη στις εκλογές του Ιουνίου 1989, του Σεπτεμβρίου 2015 και σε λίγες ακόμη περιστάσεις. Στις περισσότερες ελληνικές εκλογές ούτε η οικονομική ψήφος ούτε η ταξική ψήφος έκριναν το αποτέλεσμα. Οι εκλογείς δεν είναι μονοδιάστατοι άνθρωποι.
Στις περισσότερες ελληνικές εκλογές ούτε η οικονομική ψήφος ούτε η ταξική ψήφος έκριναν το αποτέλεσμα. Οι εκλογείς δεν είναι μονοδιάστατοι άνθρωποι.
Αλλος μύθος είναι η έμφαση σε σκάνδαλα διαφθοράς ή προσβολής του κράτους δικαίου ή συμπεριφοράς ενός πολιτικού που κρίνεται ως ανήθικη. Πολλοί εσφαλμένα περιμένουν ότι μια κυβέρνηση θα καταψηφιστεί ή ένας υπουργός δεν θα επανεκλεγεί όταν υπάρχουν υπόνοιες ή αποδείξεις χρηματισμού πολιτικών ή βλάβης του κράτους δικαίου ή προσβολής κάποιας ηθικής αξίας (π.χ., στην προσωπική ζωή ενός πολιτικού). Είναι εύλογη σκέψη, αλλά συνήθως ασύμβατη με τα εμπειρικά δεδομένα. Εμπειρικές έρευνες δείχνουν ότι σπάνια οι ψηφοφόροι κρίνουν με βάση ηθικά κριτήρια. Κόμματα που, ενόσω κυβερνούσαν, είχαν πασιφανώς εμπλακεί σε σκάνδαλα επέδειξαν μεγάλη εκλογική αντοχή σε εκλογές μετά την αποκάλυψη σκανδάλων. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ψηφοφόροι εγκρίνουν την τυχόν ανήθικη συμπεριφορά μιας κυβέρνησης ή ενός πολιτικού. Ωστόσο δεν τους κρίνουν πρωτίστως με βάση την τέτοιου είδους συμπεριφορά τους. Οι ψηφοφόροι εξετάζουν πολλές μετρήσιμες παραμέτρους. Επίσης, καμιά φορά δεν επεξεργάζονται λογικά καμία παράμετρο, αλλά ψηφίζουν με βάση πολιτικά συναισθήματα έλξης προς έναν πολιτικό αρχηγό ή αντιπάθειας προς άλλον.
Τελευταίο παράδειγμα μύθου είναι η γνωστή αναφορά μη ενημερωμένων εκλογικών αναλυτών στην τοποθέτηση των ψηφοφόρων στον άξονα Αριστερά – Δεξιά. Υποτίθεται ότι οι ψηφοφόροι ψηφίζουν με βάση την αντίστοιχη ιδεολογία τους. Και αυτή είναι μια εύλογη σκέψη, η οποία κάποτε ήταν καλή αφετηρία εκλογικής ανάλυσης. Δεν είναι πια. Εδώ και μισό αιώνα οι πολιτικοί επιστήμονες δεν κατατάσσουν τους ψηφοφόρους μόνο στον άξονα Αριστερά – Δεξιά, που αφορά κυρίως αντιλήψεις για την οικονομία. Τους κατατάσσουν και σε δεύτερο άξονα που –με όρους σχήματος– τοποθετείται κάθετα πάνω στον πρώτο. Στην κορυφή του δεύτερου, «μη οικονομικού», άξονα υπάρχει η τιμή «κοινωνικά φιλελεύθερος» ή «προοδευτικός». Στη βάση του, η τιμή «κοινωνικά αυταρχικός» ή «συντηρητικός». Τέτοιοι είναι οι δύο άξονες που χρησιμοποιούνται, π.χ., στον διαδεδομένο Ηλεκτρονικό Σύμβουλο Ψήφου (What2Vote) που πολλοί συμπολίτες μας αναζήτησαν στο Ιντερνετ για τις σημερινές εκλογές. Ακόμη και αν δεν είχαν συγκλίνει πολύπλευρα η Αριστερά και η Δεξιά, θα ήταν παράδοξο η εκλογική ανάλυση να επιμένει αποκλειστικά σε αυτή την ιδεολογική διάσταση, ενώ είναι φανερή η άνοδος της σημασίας των συλλογικών ταυτοτήτων (φύλου, ηλικίας, εθνότητας, θρησκεύματος, σεξουαλικού προσανατολισμού κ.ά.).
Το συμπέρασμα δεν είναι «άβυσσος η ψυχή του ψηφοφόρου». Αυτό θα ήταν το συμπέρασμα μιας μυθοπλαστικής εκλογικής ανάλυσης που γενικεύει αλόγιστα. Το συμπέρασμα, αντιθέτως, της συστηματικής επιστημονικής ανάλυσης θα ήταν ότι η ερμηνεία της ψήφου είναι πολυπαραγοντική και πιθανολογική. Ο τυπικός ψηφοφόρος (εσφαλμένα αποκαλούμενος ο «μέσος ψηφοφόρος») δεν υπάρχει γενικά, παντού και πάντοτε. Αντιθέτως υπάρχουν πολλοί τυπικοί ψηφοφόροι, ανάλογα με το κόμμα που ψηφίζουν και με τη χρονική και την τοπική συγκυρία των εκλογών. Πράγμα που καθιστά τις προβλέψεις πριν από τις εκλογές δύσκολες και τις επιστημονικές αναλύσεις, μετά από αυτές, πολύ πιο ενδιαφέρουσες.
Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ.