Το brain drain που βίωσε τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα είναι τρομακτικό. Η κατάσταση μοιάζει ακόμα χειρότερη για τη χώρα μας κοιτώντας τα τραγικά δημογραφικά στοιχεία, με τις μόλις 70.000 γεννήσεις τον τελευταίο χρόνο.
Brain drain έχουν βιώσει και άλλες χώρες στο παρελθόν. Κάποιες κατάφεραν να επωφεληθούν. Ας κάνουμε λοιπόν μια αναδρομή στην ιστορία για να εξετάσουμε τους διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης αυτού του φαινομένου.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, όντας τότε η «Γη της Επαγγελίας», προσέφεραν μια εύκολη διαφυγή για όσους έψαχναν ένα καλύτερο μέλλον. Αν σε κάποιον δεν άρεσαν οι συνθήκες εργασίας, έμπαινε σε ένα πλοίο και έφευγε. Στη Σκανδιναβία για παράδειγμα, 30% του πληθυσμού αναγκάστηκε να κάνει αυτό το ταξίδι, καθώς οι τότε βιομήχανοι κακομεταχειρίζονταν το εργατικό δυναμικό. Μόνο στη Σουηδία, από το 1850 μέχρι τις αρχές του 1990, 1,3 εκατομμύριο νέοι μετανάστευσαν στην Αμερική, αφήνοντας πίσω τους ένα ηλικιωμένο εργατικό δυναμικό, στον δρόμο προς τη σύνταξη – ακούγεται γνώριμο, σωστά;
Οι νέοι αυτοί ανταποκρίθηκαν σε κίνητρα όπως η δωρεάν παραχώρηση γης στο Ουισκόνσιν και στη Νεμπράσκα, τα οποία συνέκριναν με τους πενιχρούς μισθούς και τις απαράδεκτες συνθήκες εργασίας στη χώρα τους.
Επειτα από δεκαετίες brain drain, οι βιομήχανοι αναγκάστηκαν να συμβιβαστούν προσφέροντας και αυτοί κίνητρα για να κάνουν τον κόσμο να επιστρέψει και να παραμείνει στη χώρα. Προσέφεραν αυξημένους μισθούς, κοινωνική ασφάλιση, σύνταξη, επέτρεψαν τις συλλογικές διαπραγματεύσεις μέσω συνδικάτων και την ευρύτερη συμμετοχή στην κοινωνία, δημιουργώντας έτσι το γνωστό σκανδιναβικό σοσιαλιστικό κράτος.
Σε αντίθεση με τα κίνητρα της Σκανδιναβίας, άλλες χώρες, όπως η Ανατολική Γερμανία και πιο πρόσφατα η Αλβανία, την εποχή του Χότζα, χρησιμοποίησαν κατ’ ευφημισμόν αντικίνητρα, όπως συρματοπλέγματα ή πυροβολισμούς εναντίον όσων προσπαθούσαν να περάσουν τα σύνορα.
Ο περιορισμός του brain drain, όμως, δεν είναι αρκετός για την ευημερία της χώρας, καθώς, όπως δείχνουν τα δημογραφικά στοιχεία που αναφέραμε στην αρχή του άρθρου, πληθυσμιακά οι Ελληνες δεν επαρκούν.
Ακολουθώντας το παράδειγμα της Σιγκαπούρης, της Ελβετίας και του Ντουμπάι, η χώρα μας πρέπει να δημιουργήσει κίνητρα ώστε να προσελκύσει τους πιο αξιόλογους και ταλαντούχους νέους αυτού του κόσμου, Ελληνες και μη, ώστε να μετακομίσουν στα μέρη μας.
Με βάση τα παραπάνω, το βασικό ερώτημα θα έπρεπε να είναι: Μπορεί η Ελλάδα να δημιουργήσει αξιόπιστα τις συνθήκες, ώστε ένας νέος, είτε Ελληνας είτε ξένος, να δύναται να αποταμιεύσει ένα ποσό κοντά στο 1 εκατομμύριο ευρώ, μέχρι το 40ό έτος της ηλικίας του; Ισως ακούγεται υπερβολικό και ανέφικτο, αλλά η αλήθεια είναι ότι μόνο ένα τέτοιο ποσό θα προσέλκυε τα παγκόσμια ταλέντα για τα οποία συζητάμε, και θα μας έδινε τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε μια νέα παγκόσμια γενιά «Μετα-Golden Boys» με έδρα τη χώρα μας.
Τα θεμέλια για να γίνει κάτι τέτοιο στην πραγματικότητα είναι μια υγιής, ευημερούσα οικονομία και ένα σταθερό πολιτικό σύστημα. Και απ’ ό,τι φαίνεται, έχει ήδη αρχίσει να αποδίδει καρπούς καθώς τελευταία υπάρχουν πολλά παραδείγματα προσέλκυσης τέτοιου είδους ταλαντούχων Μετα-Golden Boys: Οικογενειακά γραφεία (family offices) επιλέγουν την Ελλάδα για φορολογική κατοικία, επωφελούμενα της διάταξης που δίνει κίνητρα σε γραφεία διαχείρισης χρημάτων ελληνικών και ξένων οικογενειών. Γερμανικές και ολλανδικές κατασκευαστικές επιλέγουν να επεκταθούν στην Ελλάδα βλέποντας τις οικονομικές προοπτικές στη χώρα μας, καθώς επίσης και για να επωφεληθούν από τις διαφορετικές ροές των οικονομιών μεταξύ των χωρών μας. Σκανδιναβικά στελέχη εφοπλιστικών εταιρειών επιλέγουν να μείνουν στα νότια προάστια, λόγω της ποιότητας ζωής (ναι, μου έκανε και εμένα εντύπωση). Σέρβοι, Τούρκοι και Αιγύπτιοι επενδύουν στην Ελλάδα καθώς τη βλέπουν σαν έναν ασφαλή προορισμό και ως ένα σκαλοπάτι προς την έξοδό τους στην Ευρώπη.
Αν και ξεχωριστές και ιδιαίτερες περιπτώσεις η καθεμιά, αυτό που εντέλει τράβηξε αυτούς τους ανθρώπους και τους έκανε να μετακομίσουν στη χώρα μας, είναι η ύπαρξη μιας υγιούς, ευημερούσας οικονομίας και ενός σταθερού πολιτικού συστήματος.
Η χώρα μας πρέπει να δημιουργήσει κίνητρα ώστε να προσελκύσει τους πιο αξιόλογους και ταλαντούχους νέους αυτού του κόσμου, Ελληνες και μη, ώστε να μετακομίσουν στα μέρη μας.
Η Ελλάδα έχει πολλούς ακόμα τρόπους να υποστηρίξει αυτή τη νέα γενιά των Μετα-Golden Boys:
• Να συνεχιστεί και να γίνει πιο έντονη η απαίτηση για υψηλότερους μισθούς. Ο πιο απλός τρόπος για να γίνει αυτό είναι να προσελκύσουμε το ενδιαφέρον ξένων πολυεθνικών, ώστε να ανοίξουν γραφεία στην Ελλάδα. H πρόσφατη συμφωνία της κυβέρνησης με τη Microsoft έδειξε τον δρόμο. Οπως επίσης με τις TeamViewer, BestSecret, P&I, Pfizer και άλλες.
• Το startup οικοσύστημα, υποστηριζόμενο από την Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα Επενδύσεων και το Equifund, έχει φέρει οικονομική ευρωστία σε πολλούς επίδοξους επιχειρηματίες και θα συνεχίσει να δημιουργεί success stories. Ακολουθώντας το επενδυτικό αξίωμα, είναι προφανές ότι αυτά τα προγράμματα πρέπει να πολλαπλασιαστούν και να προσελκύσουν το ενδιαφέρον όχι μόνο Ελλήνων, αλλά και ξένων επιχειρηματιών.
• Ενας άλλος, ίσως βραχυπρόθεσμος, τρόπος είναι να δημιουργήσουμε δομές που υποστηρίζουν την τηλεργασία, ώστε να πείσουμε υψηλά αμειβόμενα στελέχη που δουλεύουν σε εταιρείες του εξωτερικού, να μετακομίσουν στην Ελλάδα. Ηδη κατά τη διάρκεια της COVID-19, πολλοί δικηγόροι και τραπεζίτες του Λονδίνου εξασφάλισαν τη δυνατότητα να εργάζονται από τη χώρα μας. Ενα ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς, με τη δημιουργία ενός εύκολου τρόπου διαχείρισης της φορολογικής κατοικίας, θα ήταν αρκετά για να δελεάσουν χιλιάδες ανθρώπους, Ελληνες και μη, να ζήσουν στην Ελλάδα.
Οπως έχει αναφέρει ο Αρίστος Δοξιάδης και πολλοί άλλοι, υπάρχουν πολλά μη οικονομικά κίνητρα στα οποία μπορεί η Ελλάδα να βασιστεί για να προσελκύσει τέτοιου είδους μυαλά, όπως η εκπαίδευση, η υγεία, η κοινωνική ασφάλιση και η απλούστευση των φόρων. Καθώς όμως αυτά είναι μακροχρόνια και πολύπλοκα ζητήματα, κίνητρα όπως στεγαστικά δάνεια και η διαθεσιμότητα κατοικιών θα μπορούσαν να φανούν εξίσου σημαντικά.
Συνοψίζοντας, ο όρος «Golden Boy» δεν θα έπρεπε να μας φοβίζει. Παρόλο που τη δεκαετία του 2000 είχε αρνητική χροιά για λόγους που όλοι ξέρουμε, πρέπει πλέον να δεχτούμε ότι η σημερινή γενιά των Μετα-Golden Boys μπορεί να δημιουργήσει σημαντική προστιθέμενη αξία σε μια οικονομία.
Στόχος μας πρέπει να είναι να προσελκύσουμε και να κρατήσουμε 100.000 Μετα-Golden Boys στη χώρα μας. Μπορεί να μην ακούγεται φιλόδοξο ως σχέδιο, αλλά σε ένα δύσκολο γεωπολιτικό παιχνίδι η αρχή είναι το ήμισυ του παντός.
Ο κ. Ιάσων Μανωλόπουλος είναι συνιδρυτής της εταιρείας επενδύσεων L-Stone Capital και συγγραφέας του βιβλίου «Το “επαχθές” χρέος της Ελλάδας».