Εσείς σκοπεύετε να αγοράσετε ένα κράνος για να το φοράτε στο κεφάλι για να κοιτάζετε εναλλακτικές πραγματικότητες μέσα από τις μικροσκοπικές οθόνες που θα είναι τοποθετημένες ακριβώς μπροστά στα μάτια σας; Τι εννοείτε “όχι”; Μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου έχουν επενδύσει δισεκατομμύρια θεωρώντας ότι ανυπομονείτε. Ή ότι θα ανυπομονείτε σύντομα, τέλος πάντων. Τις προάλλες, μετά από πολυετή φημολογία και επένδυση πολυάριθμων δισεκατομμυρίων η Apple παρουσίασε το Vision Pro, το δικό της τέτοιο κράνος, παρόμοιο στη μορφή και τη λειτουργία με πολλά άλλα που υπάρχουν ήδη διαθέσιμα στην αγορά, αλλά με μερικές νέες καινοτόμες λειτουργίες το οποίο, όταν κυκλοφορήσει το 2024, θα κοστίζει $3500 στις ΗΠΑ.
“Είναι δύσκολο να κάνεις προβλέψεις, ειδικά για το μέλλον” λέει μια δανέζικη παροιμία. Παρ’ όλα αυτά, εδώ και σχεδόν σαράντα χρόνια πολλές και πολλοί προβλέπουν την ωσονούπω άφιξη μαγευτικών virtual reality κόσμων, στους οποίους όλοι και όλες θα ζούμε τεχνητές, φανταστικές ζωές. Αλλά σαράντα χρόνια τώρα, διαψεύδονται. Το όραμα της εικονικής πραγματικότητας υπάρχει από τη δεκαετία του 1980 και, όπως έχουμε κουβεντιάσει αναλυτικά και στο παρελθόν, δεν έχει υλοποιηθεί ως τώρα.
Ως ιδέα είναι τόσο πολυσυζητημένη και διαδεδομένη κυρίως επειδή είναι απλή, συγκεκριμένη και καλά κατανοητή, τόσο σε τεχνολόγους και συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, όσο και για τους απλούς καταναλωτές. Η ιδέα ότι μπορείς να φοράς ένα απλό ζευγάρι γυαλιά (ή, ακόμα καλύτερα, φακούς επαφής) και μέσα από αυτά να βλέπεις είτε τρισδιάστατους άλλους κόσμους, εξίσου ζωντανούς και ευκρινείς με τον πραγματικό, είτε επιπλέον εικόνες, πληροφορίες και άλλα ψηφιακά τεχνουργήματα να εμφανίζονται μπροστά σου ως μέρος του πραγματικού κόσμου είναι κατανοητή και πολύ ωραία. Την έχουμε δει σε ταινίες και μπορούμε να φανταστούμε πώς θα έμοιαζε. Στην πράξη, όμως, η υλοποίηση έχει αποδειχτεί πάρα πολύ δύσκολη. Όλες οι απόπειρες που έχουν γίνει ως σήμερα υλοποιούνται με τη μορφή συσκευών που μοιάζουν περισσότερο με ογκώδη κράνη ή πλαστικές μάσκες για σκι που ελάχιστοι επιθυμούν να φοράνε στο κεφάλι συχνά, ή για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Σε πολλές περιπτώσεις η χρήση ακόμα και των πιο σύγχρονων και εξελιγμένων συσκευών προκαλεί ζαλάδα ή ναυτία. Το βάρος τους στο κεφάλι κάνει τη χρήση τους άβολη και δυσάρεστη από κάποιο σημείο και μετά, ενώ (το κυριότερο ίσως) δεν έχει βρεθεί κανένα “killer app”, καμία εφαρμογή που να κάνει αυτές τις συσκευές απαραίτητο και αναπόσπαστο κομμάτι της ψηφιακής μας ζωής.
Πολλοί, λοιπόν, περίμεναν με ανυπομονησία την είσοδο της Apple σε αυτό το χώρο, καθότι η εταιρεία έχει παράδοση στο να παίρνει ιδέες και τεχνολογίες που υπάρχουν ήδη και να τις επανασυναρμολογεί σε προϊόντα ακριβά και πολύ καλοσχεδιασμένα, που απλά κάνουν τη δουλειά τους πιο αξιόπιστα και αποτελεσματικά από οτιδήποτε έχει προηγηθεί. Και smartphones υπήρχανε πριν από το iPhone, και προσωπικοί υπολογιστές υπήρχανε πριν από τον Macintosh, αλλά σε διάφορες τέτοιες περιπτώσεις της Apple τα προϊόντα ήταν που λειτούργησαν ως καταλύτες για την ραγδαία εξέλιξη ολόκληρων κατηγοριών ηλεκτρονικών γκάτζετ.
Τι γίνεται, όμως, όταν η ίδια η κατηγορία είναι κάτι που δεν επιδέχεται πολύ μεγάλης κατάλυσης;
Το VisionPro που παρουσιάστηκε τις προάλλες δεν είναι γυαλιά, ούτε τίποτε το ριζικά διαφορετικό, διακριτικό ή όμορφο. Είναι άλλο ένα VR κράνος, που μοιάζει με μάσκα του σκι και είναι φτιαγμένο από μέταλλο και γυαλί (άρα είναι ακόμα πιο βαρύ από τον ανταγωνισμό). Έχει, βεβαίως, κάποια εντυπωσιακά χαρακτηριστικά. Το software του, σύμφωνα με όσες και όσους το δοκίμασαν για λίγο, είναι εξαιρετικά γρήγορο και καλοσχεδιασμένο. Ένας χαρακτήρισε την ταχύτητα και την απόκριση του συστήματος κάτι το “μαγικό”. Έχει κάμερες παντού, που κοιτάζουν προς τα έξω, προς τα κάτω, προς τα πέρα, προς τα δώθε, ακόμα και προς τα μέσα, καταγράφοντας τι κάνουν και πού κοιτάζουν (και πώς μοιάζουν) τα μάτια του χρήστη. Έτσι μπορεί να δείχνει στο χρήστη άλλους τρισδιάστατους κόσμους, αλλά μπορεί να του δείχνει και το χώρο στον οποίο βρίσκεται κάθε στιγμή, όπως φαίνεται μέσα από τις κάμερες. Στις οθόνες εμφανίζονται εικονίδια για τις εφαρμογές, εικονικές “οθόνες” ή τα κεφάλια ανθρώπων με τους οποίους ο χρήστης κάνει βιντεοκλήση να αιωρούνται στο δωμάτιο στο οποίο ο χρήστης κάθεται. Ο έλεγχος γίνεται με το βλέμμα (το μηχάνημα καταλαβαίνει πού κοιτάζει ο χρήστης) με τη φωνή και με τα δάχτυλα, τα οποία παρατηρούν διαρκώς οι εξωτερικές κάμερες. Η συσκευή διαθέτει έναν κανονικό επεξεργαστή Μ2, σαν αυτό που έχουν τα πανάκριβα λάπτοπ της εταιρείας -οπότε είναι ένας κανονικός, γρήγορος φορητός υπολογιστής τον οποίο φοράς στο κεφάλι.
Δεν είναι όμως όλα άψογα. Όπως ανάφεραν δημοσιογράφοι που το δοκίμασαν τις προάλλες, η συσκευή έχει υπολογίσιμο βάρος, το οποίο το αισθάνεσαι στο κεφάλι από ένα σημείο και μετά (και στην περίπτωση μιας δημοσιογράφου, άφησε και κόκκινα σημάδια στο μέτωπο). Αν και υπάρχουν ειδικοί φακοί (με έξτρα κόστος) για όσους φοράνε γυαλιά, αυτοί δεν θα είναι διαθέσιμοι για όλων των ειδών τις παθήσεις. Η μπαταρία της συσκευής αυτής είναι εξωτερική, συνδέεται με καλώδιο με το κράνος, το οποίο εξέχει και κρέμεται αντιαισθητικά από το πίσω μέρος του κεφαλιού, και διαρκεί μόνο δύο ώρες. Πράγμα περίεργο, καθότι μια από τις πιο απλές και αυτονόητες χρήσεις της συσκευής που παρουσιάστηκαν στα σχετικά διαφημιστικά βίντεο ήταν το να κάθεσαι στον καναπέ φορώντας το κράνος και βλέποντας ταινία σε μια τεράστια εικονική οθόνη. Προφανώς εννοούν ταινίες που διαρκούν λιγότερες από δύο ώρες -ή ίσως να περιμένουν ότι θα έχετε αυτό το πράγμα που φοράτε στο κεφάλι διαρκώς συνδεδεμένο στην πρίζα.
Βεβαίως, μια απάντηση για όλες αυτές τις ενστάσεις είναι ότι αυτή η συσκευή είναι μια πρώτη απόπειρα, ένα πρωτότυπο, πρώτη γενιά μιας σειράς συσκευών που θα εξελίσσονται και θα γίνονται καλύτερες τα επόμενα χρόνια. Η τιμή του, άλλωστε ($3500!) κάτι τέτοιο υποδεικνύει. Δεν είναι ένα προϊόν μαζικής κατανάλωσης αυτό. Ωστόσο, ακριβώς τα ίδια έλεγαν και για το Google Glass που είχα δοκιμάσει πριν από δέκα (!) χρόνια, ολόιδια μου έλεγαν και για το Magic Leap που φόρεσα το 2018. Το μεν δεν έβγαλε ποτέ δεύτερη γενιά, το δε εγκατέλειψε την προσπάθεια να γίνει καταναλωτικό προϊόν και τώρα η εταιρεία προσπαθεί να φτιάξει κράνη για χρήση σε ειδικές βιομηχανικές εφαρμογές. Αυτή τη φορά, όμως, πρόκειται για την Apple, λέει. Είναι αλλιώς. Η Apple είναι καλύτερη σ’ αυτά τα πράγματα. Μπορεί.
Μπορεί όμως να ισχύει και κάτι άλλο. Όπως είχαμε διαπιστώσει και στην αντίστοιχη παρουσίαση της Meta το 2021 (θυμάστε όλη εκείνη τη φασαρία με το επονομαζόμενο “metaverse”;) αυτά τα προϊόντα σου δίνουν την εντύπωση ότι έχουν σχεδιαστεί από επιτροπές εξωγήινων ή τεχνολάγνων σταρτάπερ αποκομμένων από την πραγματικότητα, που προσπαθούν να μαντέψουν και να φανταστούν πώς ζουν οι κανονικοί άνθρωποι. Οι παρουσιάσεις τους περιλαμβάνουν αποστειρωμένα, φανταστικά σενάρια υποθετικής χρήσης τέτοιων συσκευών, τα οποία δεν θυμίζουν πολύ τις πραγματικές ζωές κανονικών ανθρώπων. Είναι σαν να απευθύνονται στους φανταστικούς χαρακτήρες που παίζουν σε διαφημίσεις. Στην πράξη δεν λύνουν κανένα πρόβλημα και δεν βελτιώνουν ριζικά τίποτα. Ίσα ίσα, ως αντικείμενα έχουν και ένα σημαντικό, κρίσιμο πρόβλημα: τα Virtual Reality γυαλιά/μάσκες/κάσκες είναι προϊόντα κραυγαλέα μοναχικά. Φορώντας τα αποσυνδέεσαι από τον γύρω κόσμο με πιο εμφατικό και τελεσίδικο τρόπο από όταν απλά κοιτάζεις μια παραλληλόγραμμη οθόνη στο γραφείο ή στην παλάμη. Είναι αυτό που χρειάζονται οι άνθρωποι σήμερα; Μπορεί να φανταστεί κανείς ένα ζευγάρι στο τέλος της ημέρας να κάθεται στον καναπέ για να δούνε Ted Lasso, φορώντας το κάθε ένα τη δικιά του κάσκα; Τι θα γίνεται όταν θα γέρνουν στο πλάι για να αγκαλιαστούν σε πιο βολική θέση; Θα κουτουλάνε τις κάσκες;
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το 13% των Ευρωπαίων πολιτών δηλώνουν ότι νιώθουν μοναξιά “τον περισσότερο καιρό”. Μετά την πανδημία και καθώς πολιτικοί και άλλοι διχασμοί διαβρώνουν δραματικά τις κοινωνίες μας, το στοίχημα και η επιδίωξη και ανάγκη όλων είναι περισσότερη επαφή, περισσότερη επικοινωνία, περισσότερη συνεργασία, αλληλεγγύη, αλληλεπίδραση και διάλογος. Όσο καλύτερο, ελαφρύτερο και πιο αυτόνομο κι αν γίνει οποιοδήποτε μελλοντικό VisionPro 2, 4, ή 12 (και με δεδομένο ότι απέχουμε πολύ καιρό, ίσως πολύ παραπάνω από μια δεκαετία, από το σημείο που όλα αυτά θα μπορούν να γίνουν από ένα ζευγάρι ελαφριά γυαλιά) θα παραμένει ένα κουκούλι στο οποίο άνθρωποι θα καλούνται να κλειστούν μοναχοί τους, για να κάνουν όσα έκαναν στις παραδοσιακές, επίπεδες οθόνες, αλλά πλέον ακόμα πιο ολομόναχοι. Είναι αυτό κάτι που θέλουνε οι άνθρωποι να κάνουν; Μέχρι τώρα, δεν είναι. Είναι κάτι που στο μέλλον θα πάψει να μοιάζει δυστοπικό και αλλόκοτο, σα βγαλμένο από τις δυστοπίες του Black Mirror; Αν και είμαι λάτρης της τεχνολογίας και των γκάτζετ και των περισσότερων καινούργιων πραγμάτων, θεωρώ πως, επίσης, μάλλον όχι. Μέχρι τώρα, η συντριπτική πλειοψηφία των χρηστών VR συσκευών παίζουν για λίγο με αυτές (κυρίως βιντεοπαιχνίδια) και τις παρατάνε. Είναι κάτι που θα θέλουνε να κάνουνε στο μέλλον, στις καραντίνες των επόμενων πανδημιών, ή κλειδαμπαρωμένοι στα σπίτια τους ενώ ο αέρας απ’ έξω γίνεται πορτοκαλής από τα αποκαΐδια των πυρκαγιών; Ποιος ξέρει.
Πάντως κάποια στιγμή στο διαφημιστικό βίντεο της Apple, εκεί που έδειχναν όλους τους τρόπους με τους οποίους υποδειγματικές οικογένειες σε αψεγάδιαστα, τακτοποιημένα και καλοφωτισμέα σπίτια χρησιμοποιούσαν το VisionPro, μια σκηνή μάλλον τους ξέφυγε, και ίσως αθέλητα αποκάλυψε στο ως τότε ενθουσιασμένο κοινό περί τίνος, πραγματικά, πρόκειται. Ήταν μια σκηνή σε ένα προσεκτικά διακοσμπημένο, πεντακάθαρο σαλόνι, όπου μια οικογένεια γιόρταζε τα γενέθλια ενός από τα τρία παιδιά. Καθώς το ένα έσβηνε τα κεράκια, τα άλλα δύο και η μαμά κάθονταν δίπλα του, αλλά ο μπαμπάς καθόταν απέναντι. Φορώντας το κράνος. Οι κάμερες του οποίου κατέγραφαν τη σκηνή σε 3D βίντεο. Μετά, ο μπαμπάς, πάντα με το κράνος στο κεφάλι, βιντεοσκοπούσε τα παιδιά να φτιάχνουν φούσκες. Η διαφήμιση στη συνέχεια έδειχνε το μπαμπά, ξαπλωμένο στον καναπέ, να ξαναβλέπει τις όμορφες οικογενειακές σκηνές σε 3D, φορώντας πάντα το κράνος. Μόνος του.