Οι illuminati ήταν μια οργάνωση του Διαφωτισμού στη Βαυαρία. «Σκοπός μας», έγραφαν το 1776, «είναι να σταματήσουμε τις μηχανορραφίες όσων ασκούν άδικα την εξουσία, να ελέγχουμε χωρίς να διαφεντεύουμε». Είναι λοιπόν παράδοξη η αναφορά του κ. Μητσοτάκη («Καθημερινή», 28/5): «Ολοι αυτοί οι “illuminati του περιβάλλοντος” που ασκούν την κριτική μπορούν να μου δείξουν κάτι συγκεκριμένο που κάναμε τόσα χρόνια που ζημίωσε το περιβάλλον;».
Η τελευταία τετραετία, που εστιάστηκε ίσως αναπόφευκτα στην οικονομική ανάπτυξη, έθεσε το περιβάλλον σε δεύτερη μοίρα. Συχνά, κυβερνητικές ρυθμίσεις ένωσαν τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και σειρά ευαισθητοποιημένων πολιτών που, όπως και ο υπογράφων, δεν είχαν παρελθόν στον περιβαλλοντικό χώρο, αλλά δεν μπορούσαν να μείνουν ανενεργοί στη συντελούμενη υποβάθμιση. Ηδη το 2020 εξήντα επιφανείς συμπολίτες μας –βιομήχανοι και εφοπλιστές, κατασκευαστές και δικηγόροι, δήμαρχοι τουριστικών νησιών, ακόμη και μέλος του Δ.Σ. του ΣΕΤΕ– συνυπέγραψαν ανοιχτή επιστολή της ΕΛΛΕΤ στην κυβέρνηση την οποία δημοσίευσε η «Καθημερινή» (12/10/20), με έκκληση η πολιτική επενδύσεων να μην υπονομεύσει το μέλλον της χώρας.
Η κυβερνητική πολιτεία ήταν άνιση στον περιβαλλοντικό χώρο. Ο Κωστής Χατζηδάκης εισήγαγε ένα τολμηρό νομοθέτημα που προσπαθούσε να αντιμετωπίσει την άναρχη εκτός σχεδίου δόμηση, αλλά αυτό αποσύρθηκε μετά τις πιέσεις κατασκευαστών και του ΤΕΕ. Εμελλε το ΣτΕ να θέσει συνταγματικό πέλεκυ, τόσο στη δόμηση όσο και σε σειρά κρατικών σχεδίων να περάσουν λάθρα σχέδια επέκτασης ορίων οικισμού. Το ν/σ για τις στρατηγικές επενδύσεις, που αντιστρατεύεται τις προτάσεις της επιτροπής Πισσαρίδη για ισόρροπη αντιμετώπιση, έδωσε συγχωροχάρτι σε μπαζώματα ρεμάτων, προνομιακή χρήση του αιγιαλού και καταπάτηση πολεοδομικών ορίων. Ο εκφυλισμός της Ιου, στην οποία επενδύσεις εταιρειών που έχουν καταδικαστεί πολλάκις για περιβαλλοντικές και πολεοδομικές παραβάσεις λαμβάνουν όλα τα προνόμια των στρατηγικών επενδυτών, αποτελεί παράδειγμα. Προσπάθειες για μια πιο βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, όπως ένα πρόγραμμα που άρχισε επί Χάρη Θεοχάρη, αράχνιασαν στα συρτάρια του κ. Κικίλια. Παχιά λόγια για βιωσιμότητα προσέκρουσαν σε σειρά τροπολογιών στο νομοσχέδιο για τη Natura, των οποίων τα πιο αμαρτωλά κομμάτια αφαιρέθηκαν από το Μαξίμου την ύστατη στιγμή, με άλλα προβληματικά να μένουν. Μία τροπολογία που ψηφίστηκε τον Απρίλιο έδωσε επιτέλους τη δυνατότητα για κατεδαφίσεις-εξπρές, αλλά χρειάστηκε το σκάνδαλο του αιμόφυρτου αρχαιολόγου για να ενεργοποιηθούν τα κρατικά ανακλαστικά. Η κυβέρνηση διάλεξε να «παγώσει» επί διετία κατεδαφίσεις αυθαιρέτων στον αιγιαλό με τη δικαιολογία του κορωνοϊού, δίνοντας την αίσθηση του ατιμώρητου. Η υπηρεσία περιβαλλοντικών ελέγχων όχι μόνον υποβαθμίστηκε δραστικά, αλλά και θεσπίστηκε ιδιωτική υπηρεσία ελεγκτών Περιβάλλοντος χωρίς εχέγγυα. Οι παραλίες θεωρήθηκαν ως asset για εκμετάλλευση και γέμισαν ξαπλώστρες, νόμιμες και παράνομες, με κρατική ανοχή. Το ανατριχιαστικό ρεπορτάζ για τη Μύκονο επακολούθησε αυτό της Ρόδου. Αναμφίβολα, άλλοι προορισμοί έπονται.
Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, και όχι μόνο η ακρόαση κάθε λογής ρουσφετολογικών αιτημάτων, πρέπει να μπει στο μεδούλι της πολιτικής.
Εδώ βρίσκεται και το εκλογικό παράδοξο. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων που είχαν συσσωρευθεί, και τα οποία προσφάτως γιγαντώθηκαν, θα απαιτήσουν μια ισχυρή κυβέρνηση, με πλειοψηφία και πυγμή, όπως αυτή που επιζητά ο κ. Μητσοτάκης. Αλλά η νέα κυβέρνηση θα πρέπει να εστιάσει στα πραγματικά περιβαλλοντικά προβλήματά μας – για τα οποία, ειρήσθω εν παρόδω, είναι απελπιστικά αδιάφορη τόσο η μείζων όσο και η ελάσσων αντιπολίτευση, που έτσι αυτοϋπονομεύονται και επιτρέπουν την υποβάθμιση της χώρας μας. Το ερώτημα είναι πώς θα μπορέσουμε να συγκεράσουμε την ανάπτυξη που φέρνουν ο τουρισμός και οι (πολυτελείς) κατασκευές με την οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα που κάνουν την Ελλάδα θελκτική. Πώς δεν θα μείνουμε με άνομβρα νησιά χωρίς νερό για τους αγρότες, αλλά με άφθονες πισίνες, χωρίς σπίτια για δασκάλους και νοσοκόμους για να εξυπηρετούνται τα resorts, με ιστορικά κέντρα σαν της Αθήνας να γίνονται σταδιακά αβίωτα λόγω υπερεκμετάλλευσης. Τα οφέλη συχνά περιορίζονται σε λίγους, με το κόστος να μετατίθενται σε πολλούς και στο διηνεκές. Αντίστοιχοι προορισμοί διεθνώς θέτουν αυστηρά μέτρα, μιας και δεν είναι βιώσιμη μια αγορά χωρίς κανόνες – πόσο δε με στρεβλούς κανόνες. Ο/η επόμενος/η υπουργός Τουρισμού θα πρέπει να πάψει να είναι μόνο υπουργός προσέλκυσης τουριστών και επενδύσεων. Πρέπει να είναι, κυρίως, υπουργός διαχείρισης των επιπτώσεων του τουρισμού, και θέσπισης υλοποιήσιμου σχεδίου βιωσιμότητας που να μη μείνει στα λόγια. Και ναι μεν είναι καλό ότι τα τοπικά χωροθετικά σχέδια προχωρούν, αλλά είναι απορίας άξιο πώς μπορούμε να δίνουμε τον κρίσιμο αυτό ρόλο στους κατασκευαστές – το ΤΕΕ, με απουσία πολεοδόμων. Και πρέπει, επιτέλους, να κυνηγήσουμε την αυθαιρεσία και το περιβαλλοντικό έγκλημα, που έχουν γίνει ενδημικά. Η επόμενη τετραετία θα είναι κρίσιμη για να προσπαθήσουμε να βρούμε μια σωστή ισορροπία.
Στην προσπάθεια αυτή, ο πρόεδρος της Ν.Δ. αλλά και όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί θα πρέπει να επιζητήσουν τους illuminati του περιβάλλοντος. Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, και όχι μόνο η ακρόαση κάθε λογής ρουσφετολογικών αιτημάτων, πρέπει να μπει στο μεδούλι της πολιτικής. Η επιτυχία και η υστεροφημία των επίδοξων αρχόντων μας εξαρτάται από το πώς θα αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις που δίνουν και σημαντικές ευκαιρίες. Ευχόμαστε να δούμε καλύτερα δείγματα γραφής.
Ο κ. Μιχαήλ Γ. Ιακωβίδης (www.jacobides.com) κατέχει την Εδρα Sir Donald Gordon Chair Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο London Business School, όπου είναι καθηγητής Στρατηγικής. Είναι σύμβουλος Στρατηγικής στην Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.