Τα τελευταία χρόνια δεν είχε ιδιαίτερη προβολή από τα Μέσα· δεν λειτούργησε ως ενεργός πολιτικός πόλος, δεν έδωσε την εικόνα ετοιμοπόλεμου πολιτικού αρχηγού σε πυρετό κομματικής οργάνωσης και προεκλογικής προετοιμασίας. Η Ζωή Κωνσταντοπούλου έμοιαζε σχετικά αδρανοποιημένη, όσο αδρανοποιημένη μπορεί να είναι μία δραστήρια νομικός με ακιδωτή πολιτική γλώσσα και συσσωρευμένο θυμό για όσα σκανδαλώδη διαδραματίστηκαν το 2015. Πέρα από τις απολαυστικές αιχμές που κατά καιρούς άφηνε για τον Αλέξη Τσίπρα, στον οποίο ποτέ δεν συγχώρεσε τη μεγάλη κωλοτούμπα, η αρχηγός της Πλεύσης Ελευθερίας δεν είχε προχωρήσει σε ενέργειες ανταγωνιστικού παίκτη. Το πιθανότερο είναι πως αν κάποιος άκουγε πριν από δύο μήνες ότι η Ζωή Κωνσταντοπούλου θα φλέρταρε τώρα με την είσοδό της στη Βουλή, θα δυσκολευόταν πολύ να το πιστέψει. Το φαινόμενο είναι πράγματι παράδοξο: χωρίς «συστημική» στήριξη, δίχως κάποιο στιβαρό πολιτικό σχέδιο και άνευ ουσιαστικής συμμετοχής στην επικαιρότητα, η Ζωή Κωνσταντοπούλου κέρδισε τη χρυσή δημοτικότητα του αουτσάιντερ μέσα από τη δημιουργική σιωπή. Το ερώτημα όμως παραμένει: πώς από τη μεταμνημονιακή αφάνεια επανήλθε στο προσκήνιο με τόσες αξιώσεις;
Ενα ικανό άτομο
Για να εξετάσει κανείς ρεαλιστικά την περίπτωση της Ζωής Κωνσταντοπούλου, πρέπει να προβεί σε μερικές αντικειμενικές παραδοχές, που ίσως είναι άβολες για όσους έχουν συνηθίσει να τη βλέπουν μέσα από το πρίσμα της προσωπικής αντιπάθειας ή της πολιτικής διαφωνίας. Μία από αυτές είναι ότι η Κωνσταντοπούλου έχει αδιαμφισβήτητο επικοινωνιακό εκτόπισμα. Αυτό δεν σημαίνει πως είναι αξιαγάπητη, αλλά ότι τραβάει την προσοχή· πείθει τον κόσμο ότι θα δει και θα ακούσει κάτι με βαρύτητα, το οποίο, υπό συνθήκες, θα μπορούσε να έχει ακόμη και κύρος. Τα πολιτικά και γνωστικά εργαλεία που έχει στη διάθεσή της δεν είναι αμελητέα – ίσα ίσα, είναι αυτά που τη διακρίνουν από τον γραφικό ανταγωνισμό της και την καθιστούν υπολογίσιμη δύναμη σε επίπεδο πολιτικού λόγου. Επιπλέον, η Ζωή Κωνσταντοπούλου γλίτωσε εγκαίρως από τη διάβρωση που επέφερε η απομάγευση του «πρώτη φορά Αριστερά» σε πρόσωπα, όπως ο Τσίπρας και ο Βαρουφάκης, ενώ παράλληλα με το πολιτικό, διαφύλαξε και το προσωπικό της κεφάλαιο: το θέαμα της Κωνσταντοπούλου, ανεξάρτητα από το πολιτικό της πρόγραμμα, δεν αποπνέει τη ματαίωση που αποπνέουν αριστερές προσωπικότητες των οποίων το γόητρο επλήγη ανεπανόρθωτα από το ’15 κι έπειτα.
Απέραντο ακροατήριο
Το πλεονέκτημα της Ζωής Κωνσταντοπούλου, όμως, έγκειται και σε κάτι άλλο: πηδώντας από το αριστερό τρενάκι του τρόμου πολύ πριν ο τρόμος το εκτροχιάσει, απέφυγε την ταύτισή της με την Αριστερά. Αυτό σημαίνει πως η πολιτικός μπορεί σήμερα να χρησιμοποιεί θέσεις ευθέως συνδεδεμένες με την αριστερή θέαση των πραγμάτων (όπως π.χ. ότι ο φράχτης στον Εβρο δεν χρειάζεται), χωρίς όμως να υφίσταται τα βάρη των θέσεων αυτών, δεδομένου ότι τη διάψευση των αριστερών φαντασιώσεων κατά το πρόσφατο παρελθόν την επωμίστηκαν άλλοι. Ετσι, η Ζωή Κωνσταντοπούλου αποκτά τη σπάνια δυνατότητα να διαμορφώνει και να μετέρχεται έναν λαϊκισμό πολλαπλής απεύθυνσης, που δεν δεσμεύεται από αριστερές και δεξιές ταυτότητες. Στο πλευρό της μπορεί με άνεση να συγκεντρώσει μαχητικούς αγανακτισμένους από όλο το εκλογικό φάσμα· έχει το ελεύθερο να επανασυστήσει τον αντισυστημισμό, στη βάση του οποίου πολιτεύθηκε το 2015, αυτή τη φορά υπό τον δικό της έλεγχο.
Χαμόγελα και καρδούλες
Επειδή όμως ο αντισυστημισμός προκαλεί πλέον τρόμο, κι αυτό είναι κάτι που, σε αντίθεση με τον Αλέξη Τσίπρα, η Ζωή Κωνσταντοπούλου το κατάλαβε τη στιγμή που έπρεπε, η πολιτικός φρόντισε να του αλλάξει αισθητικό περιτύλιγμα· είχε το ένστικτο ή απλώς την εμπορική σύνεση να κάνει την αντιδραστικότητα ποπ: έτσι, η σφιγμένη γροθιά έγινε χειρονομία καρδούλας και η βλοσυρή έκφραση μετατράπηκε σε χαμόγελο ανησυχαστικής γλυκύτητας. Η Ζωή Κωνσταντοπούλου του 2023 αποφάσισε ότι «θα αλλάξουμε τον κόσμο με αγάπη» και η σοκαριστική μεταμόρφωσή της ήταν αρκετή για να κάνει μεγάλη μερίδα ανθρώπων επιρρεπών στον εντυπωσιασμό, να τη δουν υπό διαφορετικό φως: τώρα η Ζωή δεν είναι απλώς μία δυναμική επαναστάτρια που πολιτεύεται· είναι μία συμπονετική αμαζόνα· μία αντισυμβατική περσόνα, με χαρακτηριστικά ινφλουένσερ· ένα είδωλο.
Σαθρές εντυπώσεις
Το κακό με την πολιτική των εντυπώσεων, ωστόσο, είναι ότι καταρρίπτεται εύκολα όταν η αλλαγή που τάχα αντιπροσωπεύει αποδεικνύεται χωρίς υπόβαθρο. Η απόφαση της Ζωής Κωνσταντοπούλου να παραγκωνίσει υποψηφίους βουλευτές της Πλεύσης Ελευθερίας που ήρθαν πρώτοι σε σταυρούς, για να βάλει στη θέση τους μία ομάδα δικών της, έμπιστων υποψηφίων, μπορεί να είναι νόμιμη, αλλά δεν ανταποκρίνεται επ’ ουδενί στα αμεσοδημοκρατικά αντανακλαστικά που το κόμμα φιλοδοξεί να ενεργοποιήσει στους ψηφοφόρους του. Ποιο είναι το νόημα των σταυρών, αν όχι να αποτελέσουν αδιάψευστη απόδειξη για το ποιον ο λαός κρίνει άξιο να τον εκπροσωπήσει; Είναι οι υποψήφιοι αντικείμενα προς εκμετάλλευση και αντικατάσταση; Είναι σε ένα δημοκρατικό σύστημα η αρχηγική κρίση υπέρτερη της λαϊκής ετυμηγορίας; Η εξυπνάδα και ο καλός χρονισμός μπορούν να σε βάλουν στη Βουλή, αλλά, μακροπρόθεσμα, τίποτα δεν παράγει καλύτερα πολιτικά αποτελέσματα από την ηθική ακεραιότητα.