Στη χώρα μας υπολογίζεται πως το 21% των παιδιών ηλικίας 4-6 ετών είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα, ποσοστό που ανεβαίνει στο 38,5% στις ηλικίες 6 έως 10 ετών και στο 41% στα παιδιά ηλικίας 10-12 ετών. Σύντομα, το ένα στα δύο παιδιά θα είναι παχύσαρκο. Τα ποσοστά αυτά υπερβαίνουν κατά πολύ τα αντίστοιχα της Ευρώπης (15%, 26,5% και 25%). Δεν απαιτείται ιδιαίτερη ευφυΐα για να αντιληφθεί κανείς πως το πρόβλημα είναι σοβαρότατο, αφού μάλιστα η παιδική παχυσαρκία οδηγεί με ακρίβεια στην ενήλικη παχυσαρκία και στα προβλήματα υγείας που αυτή συνεπάγεται. Ομως δεν αναφέρομαι στο φαινόμενο αυτό (και μάλιστα ημέρα εκλογών!) για να επισημάνω τη σοβαρότητά του και την ανάγκη να αντιμετωπιστεί. Η αναφορά μου διέπεται από μια διαφορετική λογική: στην καρδιά του προβλήματος βρίσκεται ένα ευρύτερο φαινόμενο, που θα μπορούσε να περιγραφεί ως «μεταβατικό σύνδρομο».
Οταν μεταβαίνουμε από μια μεγάλη φάση στην επόμενη, και μάλιστα με ταχείς ρυθμούς, τείνουμε να αντιμετωπίζουμε τη νέα κατάσταση με βάση αρχές, αντιλήψεις και πολιτικές που είχαν διαμορφωθεί στο πλαίσιο της προηγούμενης. Δεν καταφέρνουμε, δηλαδή, να προσαρμοστούμε γρήγορα και αποτελεσματικά, οπότε πέφτουμε σε σοβαρά σφάλματα. Το μεταβατικό σύνδρομο είναι ένα πρόβλημα καθυστερημένης προσαρμογής σε νέα δεδομένα. Στην περίπτωση της παιδικής παχυσαρκίας, περάσαμε από μια φάση όπου η ανάγκη επιβίωσης επέβαλλε τη μεγιστοποίηση της κατανάλωσης (σπάνιων) θερμίδων όταν και όπου ήταν δυνατό, και αυτό γιατί η διαθέσιμη τροφή ήταν ανεπαρκής. Αν συγκρίνει κανείς φωτογραφίες της δεκαετίας του ’70 με αυτές του σήμερα, θα εκπλαγεί με το πόσο αδύνατοι ήταν οι άνθρωπο τότε – στυλάτοι θα λέγαμε σήμερα, λιπόσαρκοι ήταν ο όρος της εποχής. Σήμερα κάνουμε λόγο για «σύνδρομο της Κατοχής» ταυτίζοντάς το με τις γιαγιάδες μας που μας στούμπωναν μικρούς, όμως η τάση αυτή ανάγεται στις απαρχές του ανθρώπινου είδους. Το τεράστιο αναπτυξιακό άλμα της δεκαετίας του ’60 κατέστησε για πρώτη φορά στην ιστορία μας την τροφή φθηνή και άφθονη. Ετσι πέσαμε πάνω της με τα μούτρα, χωρίς φραγμούς και ελέγχους, με αποτέλεσμα τη ραγδαία ανάπτυξη της παχυσαρκίας.
Αντίστοιχα μεταβατικά σύνδρομα διαπιστώνει κανείς σήμερα. Θα σταθώ μόνο σε ένα παράδειγμα που συζητείται πλέον ευρύτερα: τον τουρισμό. Τον αντιμετωπίζουμε ακόμη με τα μάτια τού χθες ως προς τουλάχιστον δύο διαστάσεις. Αφενός, ως ένα φαινόμενο που αφορά τις δυτικές αγορές, ενώ πλέον το φαινόμενο μετασχηματίζεται σε παγκόσμιο με την είσοδο νέων, τεράστιων αγορών, κυρίως από την Ασία. Και αφετέρου, ως μια οικονομική δραστηριότητα που μας κράτησε ζωντανούς στη διάρκεια της κρίσης και στην οποία επομένως οφείλουμε να εκχωρήσουμε τα πάντα, αίροντας κάθε εμπόδιο και φραγμό.
Αντιμετωπίζουμε ακόμη τον τουρισμό με τα μάτια τού χθες. Η λογική μιας άνευ ορίων τουριστικής ανάπτυξης ανταποκρίνεται στις ανάγκες μιας εποχής που έχει παρέλθει.
Μόνο υπό την οπτική αυτή μπορούν να γίνουν κατανοητές ενέργειες όπως η απόσυρση του νόμου που εισήγαγε ο Κωστής Χατζηδάκης για τον έλεγχο της άναρχης εκτός σχεδίου δόμησης μετά τις πιέσεις των εργολάβων και του («προοδευτικού») ΤΕΕ, τα δεκάδες σχέδια επέκτασης ορίων οικισμού, το διετές «πάγωμα» των κατεδαφίσεων αυθαιρέτων στον αιγιαλό, που καλλιέργησε την αίσθηση μιας παντοδύναμης παρανομίας και έφθασε στα όρια δημιουργίας μαφιόζικων κρατών εν κράτει, η υποβάθμιση της υπηρεσίας περιβαλλοντικών ελέγχων ή το νομοσχέδιο για τις στρατηγικές επενδύσεις που επιδοτεί δραστηριότητες των οποίων τόσο οι οικονομικές αποδόσεις όσο και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα είναι τέτοια που να καθιστούν τις επιδοτήσεις αυτές είτε μη αναγκαίες και επομένως χαριστικές είτε επιβλαβείς – είτε και τα δύο συγχρόνως.
Η λογική μιας άνευ ορίων του-ριστικής ανάπτυξης ανταποκρίνεται στις ανάγκες μιας εποχής που έχει παρέλθει. Αν δεν προσαρμοστούμε άμεσα στις ανάγκες της νέας εποχής, κινδυνεύουμε να πάθουμε ό,τι και με την παχυσαρκία. Ελπίζω, λοιπόν, πως ανάμεσα στις άλλες μεγάλες παρεμβάσεις της, η νέα κυβέρνηση θα απελευθερωθεί από το μεταβατικό σύνδρομο.
O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
