Ο Ιούλιος είναι ο μήνας που πολλοί Ελληνες της διασποράς έρχονται για μερικές μέρες στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη πριν πάνε για διακοπές στα νησιά ή στο οικογενειακό εξοχικό. Γι’ αυτό τα τελευταία χρόνια γίνονται πολλές εκδηλώσεις τον Ιούλιο, με συμμετοχή συμπατριωτών μας από το εξωτερικό, αλλά και διεθνή συνέδρια. Την περασμένη εβδομάδα, μέσα σε δύο μόνο μέρες, βρέθηκα σε τρεις τέτοιες συναντήσεις με αντικείμενο την καινοτομία και την έρευνα. Στους Ελληνες του εξωτερικού που είναι πανεπιστημιακοί, επενδυτές ή επιχειρηματίες της καινοτομίας επικρατεί μια νέα διάθεση συνεργασίας με την πατρίδα. Διερευνούν αν μπορούν να αναπτύξουν κοινά ερευνητικά προγράμματα με εγχώρια εργαστήρια, να υποστηρίξουν τις νεοφυείς επιχειρήσεις με συμβουλές και χρήμα, να προσλάβουν μηχανικούς ανάπτυξης προϊόντων που θα εργάζονται από την Ελλάδα. Μερικοί αφιερώνουν πολύ χρόνο για να βοηθήσουν την κυβέρνηση να σχεδιάσει και να εφαρμόσει πολιτικές για τη νέα οικονομία.
Σε προσωπικό επίπεδο, κανονίζουν να εργάζονται εδώ για μερικούς μήνες και μερικοί αποφάσισαν να επιστρέψουν με την οικογένειά τους. Το κλίμα είναι ακριβώς το αντίθετο από τα πρώτα χρόνια της κρίσης, και ιδίως από αυτό του 2015, που πολλοί έφυγαν κι έριξαν μαύρη πέτρα.
Γνώρισα και αρκετούς ξένους που διαλέγουν τώρα την Ελλάδα ως κύριο τόπο κατοικίας, από όπου εργάζονται μέσω Διαδικτύου ή/και ταξιδεύουν συχνά για δουλειές. Μερικοί έχουν Ελληνα σύζυγο ή σύντροφο, αλλά όχι όλοι.
Υπάρχουν όμως κάποια σημάδια ανησυχίας ή απογοήτευσης, μετά τις πρώτες θετικές εμπειρίες. Μια Κορεάτισσα που εργάζεται σε γερμανική επιχείρηση και έχει Ελληνα σύζυγο προσπαθεί να βγάλει άδεια διαμονής και εργασίας εδώ. Είναι βέβαιο ότι θα την πάρει, λόγω του γάμου της, αλλά της είπαν ότι θα χρειαστεί περίπου ένας χρόνος για να τελειώσει η διαδικασία, και μέχρι τότε δεν μπορεί να ταξιδέψει εκτός Ελλάδας, ούτε καν για να πάει στον εργοδότη της στη Γερμανία. Τυπικά υπάρχει στην Ελλάδα από το 2014 το θεσμικό πλαίσιο της Μπλε Κάρτας της Ε.Ε. (άδεια διαμονής για απασχόληση υψηλής ειδίκευσης), αλλά στην πράξη δεν εφαρμόζεται – σύμφωνα με ένα υπηρεσιακό σημείωμα που είδα, η Ελλάδα και η Κύπρος είναι οι μοναδικές χώρες της Ε.Ε. οι οποίες δεν έχουν χορηγήσει καμία τέτοια κάρτα.
Τυπικά υπάρχει στην Ελλάδα από το 2014 το θεσμικό πλαίσιο της Μπλε Κάρτας της Ε.Ε. (άδεια διαμονής για απασχόληση υψηλής ειδίκευσης), αλλά στην πράξη δεν εφαρμόζεται.
Αλλο παράδειγμα: Μια ομάδα κορυφαίων επιστημόνων της διασποράς συνεργάστηκε με εγχώριους καθηγητές για να δημιουργηθεί ένα νέο ερευνητικό ινστιτούτο για μια τεχνολογία αιχμής. Επεισαν, εύλογα, την κυβέρνηση ότι αυτό το προσωπικό μπορεί να κάνει έργο παγκόσμιας εμβέλειας και η κυβέρνηση δέσμευσε κονδύλια για τον αρχικό εξοπλισμό και τη μισθοδοσία. Από τότε έχουν περάσει πολλοί μήνες και δεν έχει εγκριθεί ακόμη η πρώτη εκταμίευση. Οσοι κατοικούμε εδώ θεωρούμε αυτές τις καθυστερήσεις business as usual, αλλά οι του εξωτερικού έχουν αρχίσει να μετανιώνουν που ασχολήθηκαν. Σε αυτά προστίθεται η απειλή της βίας στα πανεπιστήμια, που αποτρέπει τα διεθνή συνέδρια μέσα στον χώρο τους και έχει ως αποτέλεσμα ο ακριβός εργαστηριακός εξοπλισμός να εγκαθίσταται μόνο εκτός ΑΕΙ, σε ερευνητικά κέντρα. Προσωρινά φάνηκε ότι με την πανεπιστημιακή αστυνομία η κυβέρνηση σκόπευε να αντιμετωπίσει πραγματικά το πρόβλημα, αλλά μάλλον αυτό δεν θα γίνει στο ορατό μέλλον.
Ενώ λοιπόν η κυβέρνηση κατόρθωσε την προηγούμενη τετραετία να βελτιώσει ριζικά την εικόνα της χώρας ως τόπου για δημιουργία και για διανοητική εργασία, και ενώ έγιναν πολλά θετικά σε επίπεδο νόμων, στο επίπεδο της πράξης υπάρχουν ακόμη πολλά εμπόδια, ιδίως όπου εμπλέκεται η δημόσια γραφειοκρατία ή όπου κυριαρχούν οι κλίκες και οι παλιοί συμβιβασμοί.
Ανοιξε ένα παράθυρο ευκαιρίας για να γίνουμε ισότιμος εταίρος στην παγκόσμια οικονομία της γνώσης και στη διεθνή κοινότητα της έρευνας. Χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη, με έμφαση στη λεπτομέρεια και στην πρακτική εφαρμογή. Αλλιώς κινδυνεύουμε το παράθυρο να κλείσει με πάταγο.
Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi και αντιπρόεδρος στο Εθνικό Συμβούλιο Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας.