Μια κρυφή και καλά καμουφλαρισμένη πηγή μιας σημαντικότατης και κρίσιμης δαπάνης για την ανθρωπότητα αναδείχθηκε από πρόσφατη μελέτη διεθνούς ασφαλιστικής εταιρείας. Μεταξύ εννέα χωρών από Ευρώπη και Ασία, ποσοστό 4% έως 19% του ΑΕΠ εκτιμήθηκε ότι δαπανάται για το συνολικό εύρος των συνεπειών του χρόνιου στρες! Στις ΗΠΑ, το 4% είναι ελαφρά μεγαλύτερο του 3,46% που κατευθύνεται στις αμυντικές δαπάνες. Στην Ελλάδα, η άμυνα απορροφά το 3,54%. Αν και αντίστοιχη εκτίμηση για το συνολικό φορτίο του στρες δεν υπάρχει στη χώρα μας, η εκτίμηση ότι επίσης το υπερβαίνει είναι λογική.
Η εκθετική πρόοδος της βιολογίας, της ιατρικής και της τεχνολογίας μας έχει ήδη χαρίσει πολλά χρόνια ζωής, και έχει διαφωτίσει τις αιτίες της σύγχρονης παθολογίας. Παθολογίας που αφορά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού σε όλο τον κόσμο, και που είναι αποτέλεσμα του χρόνιου ανηλεούς, ψυχο-κοινωνικο-οικονομικού στρες που υφιστάμεθα στη σύγχρονη εποχή. O συνδυασμός με την κακή διατροφή, την έλλειψη άσκησης, τον ανεπαρκή ύπνο, το ακανόνιστο πρόγραμμα της ημέρας και η συμβολή και άλλων χρόνιων στρεσογόνων επιβαρύνσεων, όπως είναι οι βλαβερές συνήθειες για την υγεία (π.χ. το κάπνισμα), οι δύσκολες κοινωνικές σχέσεις, η έκπτωση των αξιών, η ανισότητα, η μόλυνση του περιβάλλοντος, έχουν δημιουργήσει την τέλεια πυρηνική βόμβα για όλες τις κοινωνίες. Προφανώς αναφερόμαστε στα λεγόμενα «χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα», που συμπεριλαμβάνουν τις ψυχικές διαταραχές, όπως το άγχος και η κατάθλιψη, την υπερβαρότητα/παχυσαρκία, τον διαβήτη και άλλες διαταραχές του μεταβολισμού, τις καρδιοαγγειακές παθήσεις, τον καρκίνο, τις αλλεργικές και αυτοάνοσες παθήσεις, τις ψυχοσωματικές διαταραχές, τη χρόνια αποφρακτική νόσο των πνευμόνων, τις διαταραχές του ύπνου κ.λπ.
Τα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα είναι η πρώτη αιτία θανάτου και αναπηρίας παγκοσμίως και επηρεάζουν τους πάντες και παντού στον πλανήτη. Σαράντα ένα εκατ. άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας τους, αντιπροσωπεύοντας το 74% όλων των θανάτων παγκοσμίως. Οι ετήσιοι θάνατοι προβλέπεται να κλιμακωθούν σε 52 εκατ. έως το 2030. Στην Ευρώπη, το 80% της συνολικής επιβάρυνσης από ασθένειες οφείλεται στα νοσήματα αυτά, κοστίζοντας στις οικονομίες της Ε.Ε. 115 δισ. ευρώ, ή 0,8% του ΑΕΠ ετησίως, χωρίς να συνυπολογίζονται άλλα κοινωνικά κόστη, όπως απώλεια παραγωγικότητας, απώλεια εργατικού δυναμικού, απώλεια άτυπης φροντίδας, κόστος κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής φροντίδας.
Η σύγχρονη ιατρική δίνει τη δυνατότητα σε πολλούς ανθρώπους να ζουν λειτουργικά αν και με πολλαπλές χρόνιες ασθένειες για δεκαετίες, οι τεράστιες όμως κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες απειλούν την κοινωνική συνοχή και βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας. Παράλληλα, ενώ έχει σημειωθεί πρόοδος στη μείωση της πρόωρης θνησιμότητας, δυστυχώς, η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής δεν μεταφράζεται απαραίτητα και σε καλή ποιότητα. Υπάρχει ένα σημαντικό χάσμα μεταξύ του προσδόκιμου επιβίωσης και του προσδόκιμου υγιούς ζωής, οφειλόμενο κυρίως στα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα. Κατά μέσο όρο, οι γυναίκες στην Ε.Ε. περνούν το 23% της ζωής τους με προβλήματα υγείας, ενώ για τους άνδρες το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 19%. Η εκτίμηση είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος από αυτά τα ποσοστά (70%-80%) θα μπορούσαν να προληφθεί!
Πώς όμως; Κάτω από όλη τη σύγχρονη παθολογία κρύβεται το πανδημικό «Σύνδρομο του χρόνιου στρες και φλεγμονής». Αυτό ξεσκεπάζει τις γενετικές, επιγενετικές (δηλαδή επίκτητες) ή συμπεριφορικές ευαλωτότητες που έχει ο οργανισμός μας, προκαλεί τα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα και μας κάνει πιο ευάλωτους στα μεταδιδόμενα νοσήματα, κατεβάζοντας την αμυντική μας ικανότητα κατά των λοιμώξεων, όπως έγινε και με τη νόσο COVID-19. Οι βιολογικές μεταβολές που λαμβάνουν χώρα στον οργανισμό μας ενόσω αυτός εκτίθεται χρόνια στους μεσολαβητές του στρες και της φλεγμονής, που σιγοβράζουν συνεχώς κάτω από την επιφάνεια από πολύ μικρή ηλικία, για πολλά χρόνια, εξηγούν, πέραν κάθε αμφιβολίας, τη δημιουργία των ψυχικών, ψυχοσωματικών και σωματικών νόσων που ταλανίζουν ένα τεράστιο υποσύνολο του πληθυσμού.
Η απαρχή του παθολογικού συνδρόμου χρόνιου στρες και φλεγμονής ξεκινάει από την εμβρυϊκή ζωή, με προοδευτική επιδείνωση με την πάροδο της ηλικίας. Φαίνεται ότι σήμερα οι πρώτες εκδηλώσεις είναι η υπερβαρότητα/παχυσαρκία και τα αγχώδη και καταθλιπτικά συναισθήματα σε παιδιά, εφήβους και νέους. Πρώτη συστηματική ανάλυση της επιβάρυνσης των χρόνιων μη μεταδιδόμενων νοσημάτων μεταξύ των εφήβων και νέων στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. διαπίστωσε ότι η επιβάρυνση της νοσηρότητας και της αναπηρίας αυξάνεται μεταξύ των ηλικιακών ομάδων 10-14 και 20-24 ετών, με τις ψυχικές διαταραχές να βρίσκονται στις κορυφαίες αιτίες αναπηρίας μεταξύ των εφήβων και νέων. Στις σχολικές ηλικίες, ρατσισμός, bullying, το σύνδρομο FOMO (Fear of Missing Out), ο φόβος περιθωριοποίησης από την ομάδα επιδεινώνουν έτι περαιτέρω τον εύθραυστο ψυχισμό των νέων. Στους δε ενηλίκους, περίπου τα δύο τρίτα των ανθρώπων στην ηλικία των 50 ετών πάσχουν από το εμφανές κλινικά ως άνω σύνδρομο του χρόνιου στρες και φλεγμονής, με μερικές ή όλες τις παραπάνω αναφερθείσες παθολογικές εκδηλώσεις.
Ο κ. Γεώργιος Π. Χρούσος είναι ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, διευθυντής στο Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας, επικεφαλής στην Εδρα UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.
Η κ. Εύη Χατζηανδρέου είναι επιστημονική συνεργάτις του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
