Υπάρχει μια σκηνή στην πολυσυζητημένη νέα μαύρη κωμωδία “Barbie” που νομίζω ότι δείχνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον πυρήνα των διακρίσεων κατά των γυναικών στις σύγχρονες πατριαρχικές κοινωνίες.
Είναι η σκηνή που δείχνει την υπέρλαμπρη κούκλα Μπάρμπι και τον αγαθό μπούφο Κεν να καταφτάνουν για πρώτη φορά στον πραγματικό κόσμο (όπου έχουν έρθει για να διορθώσουν ένα “πρόβλημα” που έχει κάνει την Μπάρμπι στον παράλληλο, φανταστικό ροζ κόσμο της να σκέφτεται το θάνατο και να παθαίνει υπαρξιακή κρίση -μεγάλη ιστορία). Δείχνοντας τη διαφορά του πώς αντιμετωπίζει αυτή την εμπειρία μια Μπάρμπι και πώς την αντιμετωπίζει ένας Κεν, αυτή η σκηνή αγγίζει αυτό που κατά την ταπεινή γνώμη ενός mansplainer όπως εγώ, είναι η ουσία του τι σημαίνει “πατριαρχική κοινωνία”. Είναι η αφετηρία των πάντων, η πηγή του προβλήματος.
Καθώς περπατά στο κατά τα άλλα ηλιόλουστο και λαμπερό τοπίο της Βένις Μπιτς, η Μπάρμπι αμέσως καταλαβαίνει ότι την κοιτάζουν περίεργα και νιώθει μια αδιόρατη, υποβόσκουσα απειλή στον αέρα. Νιώθει ότι κάθε στιγμή, σε κάθε βήμα έξω σε αυτό τον κόσμο, από κάτι κινδυνεύει. Ακόμα και πριν ακούσει τη σεξουαλική παρενόχληση, ακόμα και πριν δεχθεί τη σεξουαλική επίθεση, νιώθει μέσα στο πετσί της ότι περπατά μέσα σε ένα περιβάλλον εχθρικό, γεμάτο κινδύνους. Την ίδια στιγμή, ο Κεν νιώθει ακριβώς το αντίθετο. Σε κάθε βήμα αισθάνεται ασφαλής και αποδεκτός. Η μεν αμέσως αρχίζει να σκέφτεται το τι πρέπει να κάνει για να συνεχίσει να είναι εκεί με ασφάλεια. Ο δε απλά απολαμβάνει τη βόλτα, με ένα πρωτόφαντο και αναζωγονητικό αίσθημα του ανήκειν. Οι ερμηνείες των εξαιρετικών πρωταγωνιστών ειδικά σε αυτή τη σκηνή είναι υποδειγματικές -και ξεκαρδιστικές.
Η “Barbie” της Γκρέτας Γκέργουιγκ, για την περίπτωση που δεν το ξέρετε, είναι μια ιδιοφυής μαύρη κωμωδία που μέσα από εξωφρενικές, κραυγαλέες και -σχεδόν πάντα- ξεκαρδιστικές καταστάσεις αποτυπώνει τις βασικές εκφάνσεις του τι σημαίνει “πατριαρχία” για τις γυναίκες σήμερα -όπως τουλάχιστο την περιγράφει το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα. Είναι τόσο καλοφτιαγμένη, υπόγεια ανατρεπτική και φρέσκια που σε κάνει να αναρωτιέσαι πώς και την ενέκρινε η πολυεθνική εταιρεία παιχνιδιών που έχει τα δικαιώματα της ομώνυμης κούκλας. Χάρη και σε μια υποδειγματική καμπάνια μάρκετινγκ, μέσα σε μία εβδομάδα έχει κάνει εισπράξεις που ξεπέρασαν το μισό δισεκατομμύριο δολάρια, και είναι η δημοφιλέστερη ταινία στους κινηματογράφους των περισσότερων χωρών του πλανήτη (και της Ελλάδας). Μέσα στις δύο ώρες που διαρκεί έχει κι άλλες θαυμάσιες σκηνές, με αποκορύφωμα ένα μονόλογο της ηθοποιού Αμέρικα Φεράρα (που υποδύεται μια αληθινή γυναίκα, όχι κούκλα) η οποία σε ενάμισι λεπτό συνοψίζει τις αντιφατικές προσδοκίες που η κοινωνία επιφυλάσσει για τις σύγχρονες γυναίκες. Αλλά κατά τη γνώμη μου εκείνη η σκηνή, κοντά στην αρχή, που καταλήγει με τη σύλληψη της Μπάρμπι και του Κεν (με τους αστυνομικούς να κάνουν, φυσικά, χυδαία σεξιστικά σχόλια), είναι η πιο χρήσιμη.
Το βασικό πρόβλημα πίσω από τις περισσότερες κοινωνικές αδικίες είναι το ότι ο καθένας και η καθεμία μας ζει μόνο μία ζωή, τη δικιά μας, και δεν μπορούμε να βιώσουμε την εμπειρία ζωής των άλλων. Εγώ κάθε μέρα περπατώ στον κόσμο απολαμβάνοντας το προνόμιο να είμαι αυτό που η κοινωνία μας έχει αποφανθεί ότι είναι η κυρίαρχη από τις μορφές που μπορούν να έχουν τα ανθρώπινα όντα. Η εξ ορισμού. Όταν ερευνητές δείχνουν σε παιδιά τη λέξη “επιστήμονας” και τους ζητούν να ζωγραφίσουν μια απεικόνιση της, το 72% ζωγραφίζει έναν άντρα. Ζω θεωρώντας αυτονόητο ότι ο κόσμος είναι φτιαγμένος για εμένα.
Η πλειοψηφία των μελών του είδους μας, όμως, δεν νιώθουν έτσι. Οι γυναίκες δεν είναι υστερικές ή παράλογες. Ζουν έναν υπόγειο, διαρκή φόβο στο φόντο της καθημερινότητάς τους δικαιολογημένα, επειδή έχουν υποστεί την παρενόχληση, επειδή έχουν υποστεί (ή έχουν στο περιβάλλον τους άλλες γυναίκες που έχουν υποστεί) την κακοποίηση και επειδή το ίδιο το περιβάλλον, με την γλώσσα, τα στερεότυπα και τις έμμεσες ή άμεσες διακρίσεις τους δίνει κάθε μέρα με κάθε τρόπο το ίδιο μήνυμα: δεν είστε ασφαλείς. Δεν είστε το ίδιο. Το κλειδί για την μετατροπή των κοινωνιών μας σε πιο συμπεριληπτικές και δίκαιες, είναι σιγά σιγά να αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε αυτό το χάσμα, να το αποδεχόμαστε και να ανοίγουμε λίγο το μυαλό μας για να το καταλάβει, όσο μπορεί.
Οι διάφορες εκφάνσεις του σύγχρονου φεμινισμού έχουν πάψει να απευθύνονται στους άντρες “ζητώντας” δικαιώματα, καθότι -πολύ ορθά- αμφισβητούν την αρμοδιότητα των ανδρών να τα “δίνουν”. Απευθύνονται κυρίως στις ίδιες τις γυναίκες, για να τις ενδυναμώσουν, να τις εκπαιδεύσουν και να τις ενημερώσουν. Πιστεύω όμως ότι ταινίες όπως η “Barbie” δεν αφορούν μόνο τις γυναίκες. Είναι ίσως ακόμα πιο περισσότερο χρήσιμες για τους άντρες που, περνώντας ένα ευχάριστο δίωρο ξεκαρδιζόμενοι και μασουλώντας το ποπ κορν, μπορούν και να πάρουν μια μυρωδιά για το τι σημαίνει στ’ αλήθεια για το μισό πληθυσμό της ανθρωπότητας να ζει σε έναν κόσμο φτιαγμένο για τους Κεν.