Είχε μεγαλώσει στις εργατικές πολυκατοικίες. Εκανε μεροκάματα σε ένα μανάβικο, σε ένα γραφείο τελετών, σε ένα μίνι μάρκετ. Ηταν κάποτε συμβασιούχος στην καθαριότητα του Δήμου Αγίου Νικολάου. Και θα ζούσε έτσι μια αθέατη ζωή, αν στα 36 του δεν είχε πνιγεί μπροστά στα μάτια μας.
Ο πνιγμός του Αντώνη Καρυώτη στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας ζητάει, εκτός από δικαιοσύνη, και εξήγηση. Πώς είναι δυνατόν; Πώς είναι δυνατόν άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί για να μεταφέρουν καθημερινά στη θάλασσα χιλιάδες ζωές, να πετάνε μία από αυτές έτσι, σαν σκουπίδι, στο λιμάνι; Πώς είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό χωρίς να είναι εκεί ούτε ένα μάτι της Πολιτείας – ούτε ένας λιμενικός, αν όχι για να αποτρέψει, τουλάχιστον για να βεβαιώσει το έγκλημα;
Το «ανθρώπινο λάθος» ή ακόμη και η ανθρώπινη κακία δεν επαρκεί ως εξήγηση. Σε μια κοινωνία που συνεχώς δέχεται κηρύγματα ορθού λόγου –που ακούει ότι δεν πρέπει να λειτουργεί θυμικά και στην τύχη– η «κακιά στιγμή» ή ακόμη και η κακιά ψυχή δεν συνιστά ικανοποιητική εξήγηση. Γι’ αυτό και τα τελευταία εικοσιτετράωρα υφαίνονται θεωρήματα εκλογίκευσης και «συστημικής» καταγωγής του κακού.
Ακόμη κι αν το κακό δεν είναι «συστημικό», ο φόβος είναι.
Ακόμη κι αν το έγκλημα δεν είναι «συστημικό»· ακόμη κι αν η παραβίαση των πρωτοκόλλων, από τους ακτοπλόους αλλά και τους κρατικούς λειτουργούς που είναι εντεταλμένοι να τους επιτηρούν, δεν ήταν η ρουτίνα, η ανασφάλεια θα απέβαινε και πάλι «συστημική». «Συστημική», με την έννοια του ριζικού κλονισμού της εμπιστοσύνης σε ένα κάποιο σύστημα, που οργανώνει την κοινή μας ζωή και πετυχαίνει στην αποστολή του ακριβώς επειδή είναι αόρατο· επειδή λειτουργεί τόσο φυσικά, που δεν χρειάζεται καν να σκεφτόμαστε την ύπαρξή του.
«Κανονικά» δεν χρειάζεται να διστάζεις προτού μπεις στο τρένο. Δεν χρειάζεται να σε πιάνει αγωνία προτού πατήσεις τον καταπέλτη του πλοίου. «Κανονικά» δεν πρέπει να λογαριάζεις κίνδυνο όταν βγαίνεις από τον σταθμό του μετρό στον Ευαγγελισμό.
Δεν έχουμε ετοιμαστεί για τέτοιους κινδύνους – ούτε για τέτοια ωμότητα, που μπορεί στυγνά να σε πετάξει κυριολεκτικά στη θάλασσα. Γιατί «κανονικά» υπάρχει ένα «σύστημα» που μας εγγυάται ότι δεν θα μας πνίξουν στο λιμάνι· δεν θα βουλιάξουμε στις πόλεις· δεν θα μείνουμε χωρίς πόσιμο νερό στα σπίτια μας· δεν θα μας πάρει το ρέμα στη Βασιλίσσης Σοφίας.
Οποιες κι αν είναι οι αιτίες του κακού –που δεν είναι μία– το αποτύπωμά του στη συλλογική ψυχή είναι αυτό που μόνο κομψά αποκαλούμε «ανασφάλεια». Στην πραγματικότητα είναι ένας αρχέγονος φόβος. Το δίχτυ των κανόνων της βιοτικής ασφάλειας έχει εξαρθρωθεί. Οι υπάρξεις που κινούνταν στις ράγες ενός ορθολογικού συστήματος αφήνονται ξαφνικά στις προπέλες της μοίρας.
