Καθώς διανύουμε την προεκλογική περίοδο των αυτοδιοικητικών εκλογών, παρελαύνουν μπροστά μου οι διαφημίσεις υποψηφίων στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Φαίνεται πως ο αριθμός των πολιτών που διεκδικούν την εκλογή ή επανεκλογή τους δεν είναι ασήμαντος και αυτό είναι θετικό, γιατί η τοπική αυτοδιοίκηση είναι κρίσιμος κρίκος στην αλυσίδα της δημοκρατίας. Ομως ο λόγος των περισσότερων υποψηφίων ακούγεται τόσο γενικόλογος και ξύλινος, που εμπνέει μικρή εμπιστοσύνη ως προς τις ικανότητές τους και τη συνολική αποτελεσματικότητα του θεσμού.
Παρατηρώ, παράλληλα, την εξωθεσμική δράση ορισμένων πολιτών που χαρακτηρίζεται, αντίθετα, από φαντασία και καινοτομία. Πριν από περίπου τριάντα χρόνια εμφανίστηκε ο όρος «κοινωνία των πολιτών», για να περιγράψει συλλογικές δράσεις εκτός κράτους και κομμάτων. Η ελληνική κοινωνία χαρακτηρίζεται από μια στενή διαπλοκή τόσο με το κράτος, μέσω του πελατειακού συστήματος, όσο και με τα κόμματα, που συνήθως «καπελώνουν» την κοινωνία. Ομως, η αναποτελεσματική λειτουργία τους προσφέρει ένα μεγάλο πεδίο δράσης για οργανισμούς με σαφές εύρος δραστηριοτήτων, που κινητοποιούν την κοινωνία ανεξάρτητα από κράτος και κόμματα. Θα σταθώ σε δύο παραδείγματα.
Το πρώτο αφορά έναν ώριμο σήμερα και επιτυχημένο οργανισμό, την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) που πρόσφατα γιόρτασε τα πενήντα της χρόνια. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ένα νεαρό ζευγάρι που ζούσε στο Λονδίνο, ο Κώστας και η Λυδία Καρρά, επισκέφθηκε την Ελλάδα και έφριξε από την καταστροφή του αρχιτεκτονικού και φυσικού πλούτου που αντίκρισε. Αποφάσισε τότε να κάνει κάτι για να «προφυλάξει την Ελλάδα». Εκτοτε, η Εταιρεία έχει πρωταγωνιστήσει, συχνά με επιτυχία, σε μια σειρά σημαντικών δράσεων για την προστασία και ανάδειξη του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος της χώρας. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί πως πίσω από περιοχές και τοπία που σήμερα θαυμάζουμε, όπως η Πλάκα, οι Πρέσπες ή οι Δελφοί, βρίσκεται και η δράση της ΕΛΛΕΤ. Ο σημαντικότερος αγώνας που δίνει σήμερα αφορά τη διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου χωροταξίας και πολεοδομίας που θα κρίνει τελικά το τι είδους χώρα θα παραδώσουμε στις επόμενες γενιές. Το ότι ένας τέτοιος οργανισμός δεν έχει την ευρεία αναγνώριση που του αξίζει λέει πολλά για τη σχέση μας με το περιβάλλον. Αυτό, όμως, αλλάζει σταδιακά καθώς, όπως αναφέρει η Λυδία Καρρά, «όταν ξεκινήσαμε, μας θεωρούσαν γραφικούς, δεν υπήρχε ενδιαφέρον. Τα τελευταία χρόνια η στάση της κοινωνίας άλλαξε».
Η δράση οργανώσεων όπως η ώριμη ΕΛΛΕΤ και η Ecogenia, που κάνει τα πρώτα της βήματα, στον αντίποδα των πρακτικών σημαντικού τμήματος της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Το δεύτερο παράδειγμα είναι μια νέα οργάνωση που κάνει τα πρώτα της βήματα με το ευφάνταστο όνομα Ecogenia, καρπός συνεργασίας δύο νέων γυναικών: της Ελληνοαμερικανίδας Λίας Παπάζογλου, που μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη, και της Ερικας Σπαγάκου, η οποία τα τελευταία χρόνια ζει και εργάζεται στο Αμπου Ντάμπι. Εμπνευόμενη από τη δράση μεγάλων ξένων οργανισμών όπως η Americorps και η Unis-Cité, η Ecogenia συνδέει μικρές κοινότητες στην επαρχία με νέους και νέες τους οποίους επιλέγει, εκπαιδεύει και αμείβει για να εγκατασταθούν εκεί για ένα διάστημα και να τις συνδράμουν ώστε να αναπτυχθούν με τρόπο που ενισχύει την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Εως τώρα έχουν ολοκληρωθεί δύο πιλοτικά προγράμματα δέκα εβδομάδων, στη Δωρίδα (όπου οι συμμετέχοντες ανανέωσαν 5,5 χλμ. ορειβατικών μονοπατιών, επιδιόρθωσαν δύο γέφυρες και ρύθμισαν την κατεύθυνση της ροής ενός ρυακιού για να χτίσουν τις βασικές οικοτουριστικές υποδομές της περιοχής) και ένα στα Χανιά (όπου «έτρεξαν» ένα απογευματινό πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για μαθητές δημοτικού, επιμορφώνοντας 523 παιδιά σε μόλις επτά εβδομάδες).
Η δράση αυτών αλλά και άλλων παρόμοιων οργανισμών βρίσκεται στον αντίποδα των πρακτικών ενός σημαντικού τμήματος της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οσο όμως θα αυξάνεται η επιρροή τους, τόσο θα μπολιάζουν με τη δράση και το παράδειγμά τους περισσότερους νέους και νέες, ώστε τελικά να αλλάξει το σημερινό μοντέλο της τοπικής αυτοδιοίκησης προς το καλύτερο.
O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.