Στις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές είχαμε δύο στοιχεία που ήχησαν εκκωφαντικά. Το ένα ήταν η αποχή και το δεύτερο η σχεδόν ανύπαρκτη εκλογή γυναικών. Στους 332 δήμους της χώρας εκλέχθηκαν μόνο 22 γυναίκες δήμαρχοι (οριακά 7%) και στις 13 περιφέρειες καμία περιφερειάρχης. Τα στοιχεία αυτά είναι απογοητευτικά γιατί η τοπική αυτοδιοίκηση είναι μία πρώτη φάση του πολιτικού στίβου όπου θα περίμενε κανείς οι συνθήκες να είναι ευκολότερες.
Τα πράγματα δεν πήγαν καλύτερα στις εθνικές εκλογές με το περιβάλλον να παραμένει ανδροκρατούμενο. Παρά το σύστημα ποσοστώσεων που υιοθέτησε η Ελλάδα το 2012, το οποίο καθιστούσε υποχρεωτικό να περιλαμβάνουν τα ψηφοδέλτια των κομμάτων γυναίκες σε ποσοστό τουλάχιστον 33% και παρά το γεγονός ότι η ποσόστωση αυξήθηκε στο 40% το 2019, μόνο το 21% των βουλευτών είναι γυναίκες.
Είναι προφανές λοιπόν ότι μόνο η ποσόστωση ως μέτρο δεν αρκεί· χρειάζεται ένα ευρύ φάσμα οριζόντιων και διατομεακών παρεμβάσεων για την έμφυλη ισότητα. Και τι κάνουμε με την ποσόστωση, την καταργούμε; Προφανώς και όχι αφού είναι το μόνο μέτρο που εγγυάται την αύξηση υποψηφιοτήτων και εξασφαλίζει την ισόρροπη συμμετοχή των γυναικών στα ψηφοδέλτια και τις ισότιμες πιθανότητες εκλογής. Αντίθετα, καλό θα ήταν να την αυξήσουμε στο 50%.
Στον γενικό δείκτη ισότητας των φύλων στην Ε.Ε. η Ελλάδα είχε και το 2022 την τελευταία θέση (Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων). Ο δείκτης αυτός καθορίζεται από επιμέρους δείκτες που αφορούν την εργασία, τα χρήματα, τη γνώση, τον χρόνο (πόσο χρόνο ξοδεύει μια γυναίκα για τη φροντίδα γονέων ή/και παιδιών), την εξουσία και την υγεία, με τα χαμηλότερα σκορ μας να καταγράφονται στον χρόνο και στην εξουσία. Οσο οι δείκτες ισότητας δεν διορθώνονται, τόσο το ποσοστό της εκπροσώπησης θα παραμένει χαμηλό.
Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που η εκπροσώπηση των γυναικών είναι τόσο χαμηλή, αφού η διατήρηση στερεοτύπων και οι ανισότητες παραμένουν βαθιά ριζωμένες στην κοινωνία. Το κλασικό στερεοτυπικό αφήγημα είναι: «Μπορεί άραγε; Τι θα κάνει με τα παιδιά, θα τα παρατάει εδώ και εκεί για να τρέχει για… την πολιτική; Είναι άγριος χώρος, θα τη φάνε». Ερευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες θεωρούν τους εαυτούς τους λιγότερο ικανούς από τους άνδρες ώστε να εμπλακούν με την πολιτική επειδή νιώθουν ότι δεν «ταιριάζουν» στην παραδοσιακή εικόνα του «πολιτικού».
Κάθε φορέας λοιπόν που προσφέρει δικτύωση, mentoring, επιμορφωτικά σεμινάρια και στοχεύει να μυήσει τις γυναίκες στην αξία της ενασχόλησης με τα κοινά, κάθε κρατική υπηρεσία που τους ελευθερώνει χρόνο και κάθε δράση ευαισθητοποίησης βοηθάει να γίνει αντιληπτό ότι οι γυναίκες είναι ικανές. Οι επιτροπές ισότητας των ΟΤΑ που θα μπορούσαν να διαθέσουν κονδύλια για συγκεκριμένες δράσεις που αφορούν την πολιτική εκπροσώπηση δυστυχώς δεν λαμβάνουν καμία επιχορήγηση. Δημιουργήθηκαν και… υπάρχουν.
Ενας ακόμα λόγος που λειτουργεί αποθαρρυντικά για την παραμονή των γυναικών στην πολιτική είναι η παρενόχληση και η βία, ιδιαίτερα η ψυχολογική. Στην Ελλάδα οι σεξιστικές επιθέσεις, τα χυδαία σχόλια μέσω των social media και οι απειλές έχουν αγγίξει σχεδόν κάθε γυναίκα πολιτικό. Μηδενική λοιπόν ανοχή στον σεξισμό και καταπολέμησή του από το σχολείο με νέα εγχειρίδια, σύγχρονο επαγγελματικό προσανατολισμό και σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.
Η ποσόστωση ως μέτρο δεν αρκεί· χρειάζεται ένα ευρύ φάσμα οριζόντιων και διατομεακών παρεμβάσεων για την έμφυλη ισότητα.
Πολύτιμη συμβολή στη λύση του προβλήματος προσφέρουν τα θετικά πρότυπα γυναικείας ηγεσίας που δυστυχώς λείπουν. Το πρώτο πολιτικό παράδειγμα στη χώρα οφείλουν να το δώσουν πρωτίστως ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση. Παρότι ο πρωθυπουργός είχε δεσμευτεί ότι «στο επόμενο υπουργικό συμβούλιο θα έχει πολύ περισσότερες γυναίκες», στο κυβερνητικό σχήμα των 64 βρίσκονται μόνο 15 γυναίκες εκ των οποίων μόνο 4 στην πρώτη γραμμή (υπουργοί) και καμία στο στενό επιτελείο του πρωθυπουργού. Παρατηρούμε επίσης ότι συνήθως οι γυναίκες αναλαμβάνουν χαρτοφυλάκια με κοινωνικό πρόσημο, όπως ανθρώπινα δικαιώματα, παιδεία, πολιτισμό και όχι φέρ’ ειπείν οικονομία, άμυνα, ψηφιακή διακυβέρνηση.
Τα ΜΜΕ πρέπει επίσης να συμβάλουν καθοριστικά ώστε να διασφαλίζεται η ισότιμη εκπροσώπηση σε εκπομπές. Οχι άλλα «γυναικεία πάνελ» με «γυναικεία» θεματολογία και κυρίως όχι άλλα επιχειρήματα που εστιάζουν στη γυναικεία ευαισθησία και ενσυναίσθηση δίνοντας μια εντύπωση επίπλαστης «αδυναμίας». Ούτε η ενσυναίσθηση είναι αδυναμία ούτε την προσφέρουν μόνο οι γυναίκες, ούτε αυτός είναι κύριος λόγος για να βρίσκονται στην πολιτική.
Εκτός από τις ποσοστώσεις φύλου σε πολιτικά όργανα και ψηφοδέλτια, για να διασφαλιστεί ότι θα εκλεγούν περισσότερες γυναίκες πρέπει να προβλέπεται από τα κόμματα στοχευμένη υποστήριξη και εκπαίδευση για τις υποψήφιες. Σε κάποια ευρωπαϊκά κράτη (Γαλλία, Πορτογαλία) προβλέπεται και ίση πρόσβαση στη χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας, κάτι που φαίνεται να ενίσχυσε τον ρόλο των γυναικών εντός των κομμάτων και αύξησε τον αριθμό γυναικών που εκλέγονται στο Κοινοβούλιο. Στην Ελλάδα δυστυχώς κάτι τέτοιο φαντάζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας μιας και το ζήτημα της διαφανούς χρηματοδότησης για επιμέρους πολιτικές καμπάνιες είναι από μόνο του «αγκάθι».
Οι γυναίκες δεν χρειάζονται στην πολιτική ώστε να συμπληρώνουν την απαραίτητη ποσόστωση στα ψηφοδέλτια για τα μάτια του κόσμου. Οι γυναίκες πρέπει να εκπροσωπούνται ισότιμα επειδή αποτελούν το 51% του πληθυσμού. Είναι ζήτημα δικαιοσύνης και δημοκρατίας. Εχει έρθει η ώρα να αναλάβουν το μερίδιο ευθύνης τους το κράτος και όλα τα πολιτικά κόμματα ώστε να επιτύχουν την πολυπόθητη ισορροπία.
* Η κ. Ελένη Χρονοπούλου είναι νομικός στη Διεύθυνση Δικαιοσύνης και Καταναλωτών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μέλος Πολιτικού Συμβουλίου ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ.
