Η δημιουργία ενός σημαντικού πεζοδρόμου ή μια μεγάλης έκτασης αστική παρέμβαση έχει ως δεδηλωμένο στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων μιας πόλης. Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι ένα βήμα προς την κατεύθυνση της μείωσης της χρήσης αυτοκινήτου και της δημιουργίας πιο ανθρώπινων πόλεων, αλλά μπορεί και να μην είναι.
Εάν μια τέτοια παρέμβαση (π.χ. ένας πεζόδρομος όπως της Βασιλίσσης Oλγας ή της Πανεπιστημίου):
Γίνει ως ένα «κυκλοφοριακό» ή «design» πείραμα που προωθεί νησίδες καλύτερης ποιότητας δημόσιου χώρου σε κεντρικές περιοχές.
Ακολουθήσει μια πατερναλιστική, από πάνω προς τα κάτω, διαδικασία σχεδιασμού και υλοποίησης με ψευδοσυμμετοχικές διαδικασίες που τελικά δημιουργούν την αίσθηση ότι το έργο γίνεται εν κρυπτώ, την ώρα που οι πολίτες είναι σε διακοπές ή κλεισμένοι στα σπίτια τους λόγω κορωνοϊού.
Δεν συνδεθεί στον δημόσιο διάλογο με μια ευρύτερη στρατηγική για τη μείωση της χρήσης αυτοκινήτου και την αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος (π.χ. πραγματική βελτίωση της δημόσιας συγκοινωνίας –περισσότερα και καλύτερα οχήματα, αυξημένες συχνότητες, καλύτερη γεωγραφική κάλυψη– ή βελτίωση του δημόσιου χώρου σε περιφερειακές υποβαθμισμένες και βεβαρημένες περιοχές μέσω πεζοδρομήσεων και άλλων παρεμβάσεων).
Προωθηθεί ως ένα τεχνικό έργο που θα αναδείξει την «εικόνα» του κέντρου της Αθήνας στον κόσμο, αγνοώντας τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνθήκες της πόλης, ιδιαίτερα στη μετά κρίση εποχή.
Η εκτροπή από τις συνήθεις οργανωμένες διαδικασίες σχεδιασμού, υπό τον μανδύα του «επείγοντος», αποτελεί ένδειξη δημοκρατικού ελλείμματος.
Τότε, όχι μόνο δεν συμβάλλει σε μια πιο ανθρώπινη πόλη, αλλά ενδεχομένως μπορεί να στρέφεται εναντίον της, καθυστερώντας παρεμβάσεις που πραγματικά θα αναβαθμίσουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων της.
Το φαινόμενο της προώθησης μεμονωμένων πειραματικών πεζοδρόμων και άλλων αστικών παρεμβάσεων (street experiments, pop-up infrastructure) είναι ευρύτερο στην Ευρώπη και στον κόσμο. Αναπτύχθηκε ιδιαίτερα την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού. Ενώ στην αρχή είχε συνοδευτεί από ενθουσιασμό και ευφορία για τα πιθανά θετικά αποτελέσματα για την ποιότητα ζωής στις πόλεις, σταδιακά έγινε κατανοητό ότι αποτελεί μια μορφή «post-political» και «austerity» planning, όπως εύστοχα αναλύουν σε πρόσφατη εργασία τους οι Verlinghieri et al. (2023). Δηλαδή, η ανάγκη για α) οργανωμένο σχεδιασμό σε σύνθετα κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα (σε κρίση) και β) πραγματικό διάλογο με τους πολίτες, απομειώνεται σε ένα πλαίσιο πειραματισμού που πολλές φορές λειτουργεί εκτός (ή ad-hoc) θεσμοθετημένων διαδικασιών, όπου ισχυροί (ιδιωτικοί και μη) φορείς και πρόσωπα παίζουν κρίσιμο ρόλο (βλ. πάρκα τσέπης). Ερευνητές έχουν επισημάνει ότι η εκτροπή από τις συνήθεις οργανωμένες διαδικασίες σχεδιασμού, υπό τον μανδύα του «επείγοντος», αποτελεί ένδειξη δημοκρατικού ελλείμματος, καλώντας στην αποκατάσταση της κανονικότητας στον σχεδιασμό (βλ. Meinherz & Fritz, 2023).
Πράγματι, ένα τέτοιο πλαίσιο πειραματισμού, υπό τις παραπάνω συνθήκες, απομακρύνει την προσοχή από την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών για τη μείωση του αυτοκινήτου και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στην πόλη. Ενισχύει, επίσης, απλουστευτικές έως και διχαστικές απόψεις ότι, για παράδειγμα, όσοι είναι ενάντια στον πεζόδρομο είναι υπέρ του αυτοκινήτου. Ταυτόχρονα, υπονομεύει τις θεσμοθετημένες διαδικασίες σχεδιασμού που θα επέτρεπαν με δημοκρατικό τρόπο την ανάπτυξη σχεδίων βασισμένων στον διάλογο με τους πολίτες και την κατανόηση των πραγματικών αναγκών τους στον χώρο που εκείνοι κατοικούν, δραστηριοποιούνται και γνωρίζουν καλύτερα. Και βέβαια δεν απαντά σε ένα από τα κρισιμότερα ερωτήματα του σχεδιασμού σήμερα: για ποιους και με ποιους σχεδιάζουμε την πόλη.
Πηγές: Meinherz,F. X., Fritz, L. (2023). The crisis justified the urgency, but now we have to go back to the rule of law: Urban mobility governance during Covid-19. Environmental Politics, 1-22. Verlinghieri, E., Vitale Brovarone, E., Staricco, L. (2023). The conflictual governance of street experiments, between austerity and post-politics. Urban Studies. 1-22.
*Ο δρ Δημήτρης Μηλάκης είναι Senior Researcher του Institute of Transport Research, German Aerospace Center (DLR).