Ο Χατζηχρήστος της ελληνικής πολιτικής ήταν επιτηδευμένα ευθύς στον ωφελιμιστικό αμοραλισμό του: «Η αντιπολίτευση ασχολείται με θέματα που δεν αφορούν κανέναν [υποκλοπές, διερεύνηση πολιτικών ευθυνών για τα Τέμπη]», δήλωσε ο υπουργός Aδωνις Γεωργιάδης. Αυτά που ενδιαφέρουν τον κόσμο, είπε, είναι η ακρίβεια, η ανεργία, η ασφάλεια.
Πιθανότατα. Αλλά η καφενειακής υφής σκέψη του υπουργού δεν του επιτρέπει να δει τη μεγάλη εικόνα. Να αντιληφθεί δηλαδή ότι, στη φιλελεύθερη δημοκρατία, για να διαχειρίζεται αποτελεσματικά η εκάστοτε κυβέρνηση τα προβλήματα πρέπει, μεταξύ άλλων, να ενισχύει τους εποπτικούς θεσμούς που διασφαλίζουν την ποιότητα των συλλογικών αγαθών. Η αντιμετώπιση της ακρίβειας, λ.χ., επιβάλλει την καλή λειτουργία της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Η προστασία της ασφάλειας απαιτεί να δουλεύουν καλά η Αστυνομία και οι μηχανισμοί εποπτείας της. Η εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών στην ελληνική οικονομία προϋποθέτει την καλή λειτουργία της ΕΛΣΤΑΤ κ.ο.κ.
Η «καλή» λειτουργία ενός εποπτικού θεσμού δεν είναι μόνο τεχνική έννοια. Εκτός από επαρκείς πόροι, απαιτούνται δύο σημαντικά (και διαρκώς προς απόδειξη) στοιχεία. Πρώτον, οι δημόσιοι αξιωματούχοι να διαθέτουν το σθένος να ασκούν με τόλμη και ανεξαρτησία τις δικαιοδοσίες τους. Δεύτερον, οι ελεγχόμενοι (ιδιαίτερα, κυβερνητικά-κρατικά όργανα) να αποδέχονται προθύμως τους ελέγχους και τα αποτελέσματά τους. Η εκπλήρωση των δύο όρων δοκιμάζει τον χαρακτήρα ελεγχόντων και ελεγχομένων. Oταν το FBI άρχισε να διερευνά την πιθανή εμπλοκή συνεργατών του Τραμπ σε ρωσική παρέμβαση στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές (2016), ο πρόεδρος Τραμπ απέλυσε τον διευθυντή του Τζέιμς Κόμι. Το ίδιο έκανε, αργότερα, και με την πρέσβειρα των ΗΠΑ στην Ουκρανία Μαρί Γιοβάνοβιτς, όταν αυτή δεν συνέργησε στα προσωπικά σχέδιά του.
Ο Κόμι αναφέρει ότι, σε δείπνο στον Λευκό Οίκο, ο Τραμπ του είχε ζητήσει «προσωπική αφοσίωση». Φυσικά, ουδείς αξιοπρεπής αξιωματούχος θα του την πρόσφερε. Στο κράτος δικαίου, οι δημόσιοι αξιωματούχοι υπηρετούν με αφοσίωση τον νόμο, όχι τους περιστασιακούς κατόχους πολιτικών θώκων. Για πολιτικούς τύπου Τραμπ και Γεωργιάδη, όμως, αυτά είναι περιττές πολυτέλειες. Οι θεσμοί οφείλουν να υπηρετούν την άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας τους. Oταν δεν το κάνουν, διαβάλλονται.
Ο βουλευτής που είχε την τιμή να δει το επώνυμό του να χαρακτηρίζει μία από τις διαβόητες «λίστες» του δημόσιου βίου, επέκρινε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) γιατί δεν του άρεσαν τα επιστημονικά στοιχεία για την πυρκαγιά στον Εβρο, το περασμένο καλοκαίρι. «Βλέπω μια πολιτικοποίηση του ΕΑΑ που δεν μου αρέσει καθόλου», είπε ο βουλευτής της Ν.Δ. κ. Πέτσας. Τα ίδια έλεγε και ο Τραμπ όταν δεν του άρεσαν τα στοιχεία του διευθυντή του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Μεταδοτικών Ασθενειών Αντονι Φάουτσι για την εξέλιξη της πανδημίας του κορωνοϊού. Ο Φάουτσι είναι «ηλίθιος» και «καταστροφή» για τις ΗΠΑ, είχε δηλώσει ο Τραμπ.
Για να αποφύγει τη λογοδοσία, ο πολιτικός μεταθέτει, αυθαίρετα και αυτοεξυπηρετικά, τη συζήτηση από τα πεπραγμένα του στα υπο- τιθέμενα κίνητρα των θεσμικών ελεγκτών.
Πιο κόσμια, αλλά όχι λιγότερο υπονομευτική ήταν η κριτική του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη για τον τρόπο που η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ), ιδιαίτερα ο επικεφαλής της Χρήστος Ράμμος, χειρίστηκε το σκάνδαλο των υποκλοπών. Ο κ. Μητσοτάκης επέκρινε τον κ. Ράμμο ότι έχει «τη δική του ατζέντα» – υπηρετεί, δηλαδή, ιδιοτελώς τον θεσμό του οποίου ηγείται. Ποια είναι αυτή η «ατζέντα», δεν μπήκε στον κόπο να διευκρινίσει (και τεκμηριώσει) ο πρωθυπουργός, όπως, παρομοίως, ουδέποτε τεκμηρίωσε τον ισχυρισμό του ότι «η φωτιά [στον Εβρο] άναψε πάνω σε διαδρομές που συχνά χρησιμοποιούν παράνομοι μετανάστες». Καλό επιχείρημα είναι οτιδήποτε ωφελεί ρητορικά τον ομιλητή.
Η επιχειρηματολογική τακτική της μετάθεσης είναι δοκιμασμένη: για να αποφύγει τη λογοδοσία, ο πολιτικός μεταθέτει, αυθαίρετα και αυτοεξυπηρετικά, τη συζήτηση από τα πεπραγμένα του στα υποτιθέμενα κίνητρα των θεσμικών ελεγκτών. Με την ad hominem κριτική, ο πολιτικός περιφρονεί θεσμικές αποφάνσεις που τον αφορούν, απαξιώνοντας τον λήπτη τους. Αποδίδοντάς του ιδιοτελή κίνητρα, στρέφει τη συζήτηση εκτός του περιεχομένου των αποφάνσεων – αποφεύγει, έτσι, τη λογοδοσία.
Χάρη στις έρευνες της ΑΔΑΕ μάθαμε για το σκάνδαλο των υποκλοπών. Σε μια θεσμικώς ώριμη χώρα θα είχε προκληθεί πολιτικός σεισμός, δεδομένου ότι η ΕΥΠ υπάγεται στον πρωθυπουργό. Αντ’ αυτού, ο ελεγχόμενος απέφυγε τη λογοδοσία στη Βουλή και βάλλει κατά του ελεγκτή του. Ο πρόεδρος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, Κωνσταντίνος Μενουδάκος, ανέφερε ότι «δεν έχει ξαναδεί τέτοια αντιθεσμική συμπεριφορά». Η κυβέρνηση άλλαξε εσπευσμένα, με αμφισβητούμενο τρόπο, τη σύνθεση της ολομέλειας της ΑΑΔΕ, ενώ δύο επίλεκτα μέλη της κλήθηκαν σε απολογία ως ύποπτοι.
Σε πρόσφατο συνέδριο, ο κ. Ράμμος βούρκωσε αναφέροντας ότι «θίγεται η δικαστική τιμή» του, όπως η κ. Γιοβάνοβιτς συγκινήθηκε καταθέτοντας, μετά την απόλυσή της, σε επιτροπή του Κογκρέσου. Για έναν ακέραιο αξιωματούχο, ο σκοπός που υπηρετεί γίνεται βίωμα. «Δεν ορκιζόμαστε σε έναν βασιλιά ή μια βασίλισσα, ή σε έναν τύραννο ή δικτάτορα. Δεν ορκιζόμαστε σε ένα άτομο. Ορκιζόμαστε στο Σύνταγμα [και τα ιδεώδη που εκφράζει]», είπε πρόσφατα, αποχωρώντας από την αρχηγία των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ, ο στρατηγός Μίλεϊ. Εμπνευσμένη γλώσσα: κάθε δημόσιος αξιωματούχος οφείλει να τη θυμάται κάθε μέρα.
Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.