Το νέο φορολογικό νομοσχέδιο είναι αφορμή για ευρύτερη συζήτηση για τον ρόλο των αυτοαπασχολουμένων στην Ελλάδα. Εχουμε με διαφορά τους περισσότερους στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά και από χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, όπως η Τουρκία και η Χιλή, ως ποσοστό του εργατικού δυναμικού.
Ανεξάρτητα από το πόσο σκληρά εργάζονται ή πόσο καλές σπουδές έχουν κάνει, το γεγονός ότι είναι τόσο πολλοί αποτελεί εμπόδιο για την ανάπτυξη της οικονομίας, με παρεπόμενες συνέπειες και στο κοινωνικό κράτος. Τρία είναι τα αρνητικά που συσχετίζονται στατιστικά, αλλά και αιτιακά, με το ελεύθερο επάγγελμα: η φοροδιαφυγή, η οικονομική εσωστρέφεια και η χαμηλή παραγωγικότητα.Η φοροδιαφυγή των αυτοαπασχολουμένων είναι μεγάλη παντού, ακόμα και σε χώρες με αυστηρή και αποτελεσματική φορολογική διοίκηση. Στη δεκαετία του 2000 στις ΗΠΑ, το 57% των εισοδημάτων από την αυτοαπασχόληση σε μη αγροτικές δραστηριότητες δεν δηλωνόταν. Επίσης, το 72% του αγροτικού εισοδήματος. Τα αντίστοιχα ποσοστά στους μισθούς ήταν 4% και στα κέρδη εταιρειών (corporation income) 17%. Η ψηφιοποίηση των συναλλαγών μάλλον έχει βελτιώσει την κατάσταση από τότε σε μερικά επαγγέλματα, όχι όμως στην παροχή υπηρεσιών μέσα σε μικρά γραφεία ή σε σπίτια (π.χ. δικηγόροι ή υδραυλικοί).
Δεύτερον, οι επιχειρήσεις του ενός ατόμου, ή και των πέντε, δεν έχουν πελάτες στο εξωτερικό, και δεν φέρνουν στη χώρα έσοδα από εξαγωγές, γιατί οι υπηρεσίες και τα προϊόντα που μπορούν να προσφέρουν απευθύνονται από τη φύση τους μόνο στην τοπική αγορά. Είναι «μη διεθνώς εμπορεύσιμα» (non-tradable). Εξαίρεση είναι μερικές υπηρεσίες στον τουρισμό, όπου η πολύ μικρή κλίμακα μπορεί να είναι και πλεονέκτημα.
Στην Ελλάδα επί δεκαετίες μέχρι το 2010 ο τομέας των διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων συρρικνωνόταν, ενώ τα εισοδήματα και η κατανάλωση των εσωστρεφών επαγγελμάτων αυξανόταν, με αποτέλεσμα να διογκώνεται ο εξωτερικός δανεισμός. Και μετά το κραχ του 2010, η ανάκαμψη άργησε σε σύγκριση με άλλες χώρες γιατί μας έλειπαν οι εξαγωγικές επιχειρήσεις.
Η χαμηλή παραγωγικότητα είναι το τρίτο μεγάλο αρνητικό στοιχείο της αυτοαπασχόλησης.
Η φοροδιαφυγή, η οικονομική εσωστρέφεια και η χαμηλή παραγωγικότητα είναι τα τρία αρνητικά που συσχετίζονται στατιστικά, αλλά και αιτιακά, με το ελεύθερο επάγγελμα.
Ισχύει για τον μαραγκό, σε σύγκριση με το εργοστάσιο επίπλων, για τον δικηγόρο, σε σύγκριση με οργανωμένη δικηγορική εταιρεία, για τα συνεργεία επισκευών, και για το μικρό αγροτικό χωράφι. Μια βασική αιτία που έχουμε το δεύτερο πιο χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ε.Ε. είναι η κυριαρχία του μικρού μεγέθους σε πολλές δραστηριότητες. Υπάρχουν μερικές περιπτώσεις ελευθέρων επαγγελματιών που παράγουν υπηρεσίες μεγάλης αξίας: ορισμένοι ιατροί ή σύμβουλοι επιχειρήσεων με πολύ ειδικές γνώσεις, καθώς και κάποιοι καλλιτέχνες. Αλλά είναι εξαιρέσεις.
Το καλό κοινωνικό κράτος και η αποτελεσματική δημόσια διοίκηση απαιτούν, μεταξύ άλλων, καλούς μισθούς για τους ιατρούς του ΕΣΥ, τους δασκάλους, τους διευθυντές. Αν όμως οι αμοιβές στον ιδιωτικό τομέα είναι χαμηλές, επειδή η παραγωγικότητα είναι χαμηλή, οι αμοιβές στο Δημόσιο δεν μπορούν να αυξηθούν πολύ. Η εμπειρία και η θεωρία της ανάπτυξης δείχνει ότι οι μισθοί του Δημοσίου πρέπει να ορίζονται με βάση αυτούς του ιδιωτικού τομέα.
Ευτυχώς στην εποχή μας η ανάπτυξη δεν απαιτεί υποχρεωτικά την οργάνωση σε μεγάλους ιεραρχικούς οργανισμούς όπως είναι, π.χ., τα παλιά βιομηχανικά εργοστάσια. Στις επιχειρήσεις γνώσης η γεωμετρία της συνεργασίας έγινε πιο οριζόντια και οι εργαζόμενοι μπορούν να έχουν μεγαλύτερη αυτονομία. Και εκεί όμως το προϊόν και τα έσοδα είναι συλλογικά. Δεν έχουν σχέση με το «αφεντικό του εαυτού μου» που θέλει να είναι ο παραδοσιακός Ελληνας επαγγελματίας.
Θέλουμε λοιπόν να διατηρήσουμε την αυτοαπασχόληση σε μεγάλο μερίδιο της οικονομίας, επειδή αυτό συνάδει με τον πολιτισμό μας ή με τα γούστα μας; Σύμφωνοι. Αρκεί να ξέρουμε ότι με αυτόν τον τρόπο δεν θα έχουμε ποτέ το κατά κεφαλήν εισόδημα μιας μεσαίας ευρωπαϊκής χώρας, ούτε τις καλές δημόσιες υπηρεσίες. Θα είμαστε οι γραφικοί φτωχοί γείτονες.
*Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.