Βλέποντας την κατάσταση του κόσμου, και τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, είναι μεγάλος ο πειρασμός να πούμε ότι η Ενωση δεν θα αντέξει, ότι οι λαοί της ηπείρου είναι καταδικασμένοι να επιστρέψουν στους αέναους πολέμους του παρελθόντος. Φαίνεται να έχει αποδυναμωθεί η «συγκολλητική ουσία» που αποτελείτο από τις φρέσκες μνήμες της χειρότερης αιματοχυσίας στην Ιστορία, από την κυριαρχία μιας αντίληψης για το κράτος και τον πολίτη βασισμένης στον Διαφωτισμό, από τη στρατιωτική (και συνεπώς διπλωματική) κυριαρχία των Αμερικανών σε μια Pax Americana που ωφέλησε τους λαούς της δυτικής Ευρώπης. Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ενωση αφενός εμφανίζεται ανίκανη να χαράξει δική της πορεία, παραμένοντας στον ίσκιο μιας απρόβλεπτης Αμερικής, και, αφετέρου, διχάζεται κάτω από την πίεση μεταναστευτικών ροών την ώρα που αντιμετωπίζει οξύτατο δημογραφικό πρόβλημα. Οι πόλεμοι στην Ουκρανία και στη Γάζα είναι μόνο οι πιο πρόσφατες αποδείξεις ότι και σε ζητήματα ζωτικής σημασίας για την ίδια, η Ευρώπη παίζει δευτερεύοντα ρόλο.
Ισως, όμως, το πένθος να είναι πρόωρο, να οφείλεται περισσότερο σε χαιρεκακία ή ηττοπάθεια και λιγότερο σε ψύχραιμη αποτίμηση των προοπτικών και αδυναμιών της Ενωσης. Κάποιοι βλέπουν την άνοδο δεξιών, «ευρωσκεπτικιστών» κομμάτων και κινημάτων ως απόδειξη ότι βαίνουμε προς διάλυση.
Αλλοι θεωρούν τη μαζική μετανάστευση θανατική καταδίκη για τις αξίες και τον τρόπο ζωής της Ευρώπης των τελευταίων δεκαετιών. Αλλοι θεωρούν υπερβολική, παραλυτική, την ευαισθησία σε ζητήματα όπως η κλιματική κρίση και η προστασία των προσωπικών δεδομένων και ανθρώπινων δικαιωμάτων, απόδειξη της έλλειψης πυγμής και επιχειρηματικής ευρηματικότητας της Ευρώπης. Αλλοι, πάλι, την κατηγορούν για έλλειψη ευαισθησίας, για «συνενοχή» στην κλιματική κρίση (με 7% του συνόλου των ρύπων να παράγονται στην Ευρώπη) και σε συγκρούσεις όπως αυτή στη Γάζα. Πράγματι, η μεγάλη ποικιλία απόψεων και ομάδων στην Ευρώπη συμβάλλει σε μια συνεχή πολιτική ζύμωση που καθιστά δύσκολη την επιλογή μιας ενιαίας στρατηγικής, πόσο μάλλον της επιβολής της. Ισως όμως αυτή η αδυναμία να είναι και η κρυφή δύναμη της Ενωσης. Εδώ, οι πολίτες –και τα δικαιώματά τους– είναι το κορυφαίο μέλημα των κυβερνήσεων. Χωρίς τη συναίνεση του πληθυσμού τίποτα δεν προχωράει.
Εάν η αξία και δύναμη του κάθε πολίτη μοιάζει με αδυναμία (επειδή προκαλεί κατακερματισμό της πολιτικής σκηνής) παραμένει το βασικό συστατικό τής έως τώρα επιτυχίας του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και βάση για το μέλλον. Με σχεδόν 500 εκατ. πολίτες σε ευνομούμενες χώρες, πέρα απ’ ό,τι παράγει, η Ευρώπη είναι υπερδύναμη στην κατανάλωση, στις υπηρεσίες και στη θέσπιση ρυθμίσεων και μηχανισμών για την καλύτερη διαχείριση προβλημάτων. Οι προκλήσεις είναι μεγάλες, όμως οι κυβερνήσεις και η Ενωση επικεντρώνονται σε αυτές με γνώμονα το μεγαλύτερο καλό για τα περισσότερα μέλη της κοινωνίας. Πού αλλού βρίσκονται η ευημερία, η ατομική ασφάλεια και η δικαιοσύνη στο επίκεντρο της πολιτικής;
