Ηλιόλουστο πρωινό στα Χανιά και οι μυρωδιές έφταναν μέχρι τον δρόμο. Μουστοκούλουρα, κουραμπιέδες, μελομακάρονα, πίτες, σταφιδόψωμα. Η Μαρία Δρανδάκη είχε απλώσει στον πάγκο κριθαρένια καύκαλα –φωλίτσες για λαχταριστούς ντάκους– που θα έμπαιναν και πάλι στον ξυλόφουρνο. Ανάμεσά τους ένα ταψί με μια κουλούρα, κριθαρένια κι αυτή. Μας έκοψε από ένα κομμάτι. «Δοκιμάστε, την έχω ζυμώσει με πετιμέζι», μας είπε. «Ηταν συνταγή του μακαρίτη του πατέρα μου. Σήμερα, δεν ξέρω γιατί, αν κι έχουν περάσει κάμποσα χρόνια από το φευγιό του, με πήρε το μεράκι κι είπα να τη φτιάξω. Οχι για να την πουλήσω· για πάρτη μου…». Δεν ξέρω αν έχει υπάρξει καλύτερο μνημόσυνο για τον Πέτρο Δρανδάκη από αυτή την πεντανόστιμη κουλούρα.
Τι μένει, άραγε, από τους αγαπημένους μας που δεν είναι πια μαζί μας; «Οταν οι άνθρωποι πεθαίνουν, δεν αντικαθίστανται. Αφήνουν κενά που δεν γεμίζουν γιατί αυτή είναι η μοίρα –η γενετική και νευρωνική μοίρα– κάθε ανθρώπινου όντος: να είναι ένα μοναδικό άτομο, να βρίσκει τον δικό του δρόμο, να ζει τη δική του ζωή, να πεθαίνει με τον δικό του θάνατο», έγραψε ο σπουδαίος νευρολόγος Ολιβερ Σακς. Είχε δίκιο. Αυτά τα κενά δεν γεμίζουν ποτέ. Γίνονται, όμως, δεξαμενές αναμνήσεων και αγάπης. Τιμάμε τους απόντες μας με τον καλύτερο τρόπο όσο θυμόμαστε το άγγιγμά τους σε καθετί, όσο κρατάμε ζωντανή τη ματιά τους στα πράγματα, όσο μαθαίνουμε από τα σωστά και τα λάθη της διαδρομής τους.
Είκοσι δύο χρόνια συμπληρώνονται αύριο από τη μέρα που μια νέα γυναίκα με καρκίνο λυτρώθηκε από τους πόνους της: η μαμά μας. Μέχρι σήμερα, όταν κάνω κάτι που ξέρω ότι θα την ευχαριστούσε, κάτι που μου δίδαξε συνειδητά ή ασυνείδητα, πάω να πιάσω το τηλέφωνο, να της το πω. «Εφτιαξα σπανακόπιτα και την πέτυχα!». «Στόλισα το χριστουγεννιάτικο δέντρο». «Περιμένουμε φίλους και μαγειρεύω». Νοικοκυρά ολκής, καμάρωνε για τις επαγγελματικές επιτυχίες μας (όσες πρόλαβε), αλλά για τις «σπιτικές» επιδόσεις μας ένιωθε ιδιαίτερη ικανοποίηση και δεν το έκρυβε.
Από τις τελευταίες γιορτές που περάσαμε μαζί έχω κρατήσει μερικά διακοσμητικά από τη βασιλόπιτα που με κόπο είχε φτιάξει: ένα ανθάκι ποϊνσέτιας, έναν Αγιο Βασίλη, ένα ελατάκι. Θα βγουν και φέτος από το συρτάρι λίγες μέρες πριν από την Πρωτοχρονιά και θα μπουν στη δική μας βασιλόπιτα. Αν η ενέργεια, όπως κάποιοι πιστεύουμε, δεν χάνεται ποτέ από το σύμπαν, ίσως και να μας «δει» από κάπου. Και να χαμογελάσει…
