Οι μεγαλύτερες προκλήσεις σήμερα είναι εξωγενείς και οι επιπτώσεις τους επάνω μας αναπόφευκτες. Αλλοι κίνδυνοι –είτε προβλεπόμενοι είτε ξαφνικοί– είναι συνέπεια δικών μας πρακτικών, λαθών και παραλείψεων. Αυτό που οφείλει να μας ενδιαφέρει ως κοινωνία, μετά τη «χαρτογράφηση» των ευκαιριών και κινδύνων, είναι η απογραφή των δικών μας ικανοτήτων, ώστε να μπορέσουμε να θέσουμε στόχους και να χαράξουμε πορεία. Αυτό το κάνουν οι πολιτικοί, οι κρατικοί λειτουργοί και θεσμοί, ο Τύπος, η κοινωνία των πολιτών. Εως ένα βαθμό. Εάν είναι να πετύχουμε στο ολοένα πιο δύσκολο διεθνές περιβάλλον, απαιτείται πιο άμεση συμμετοχή όλων στη διαμόρφωση νέας νοοτροπίας και νέων πρακτικών στη συμπεριφορά μας.
Παρά τον φανατισμό με τον οποίο διακοσμούμε τις μικρές μεταξύ μας διαφορές, η ελληνική κοινωνία έχει το προνόμιο να είναι σχετικά συμπαγής. Για καλό και για κακό, έχουμε μια απλοϊκή μεν, χρησιμότατη δε, αντίληψη για το ποιοι είμαστε και από πού ερχόμαστε. Οι ιδρυτικοί μύθοι αναβαπτίζονται και «επικαιροποιούνται». Από την ένδοξη αρχαιότητα και το Βυζάντιο, μέσα από την ηρωική ήττα της Αλωσης, την Επανάσταση, το «Οχι», το Πολυτεχνείο, μέσα από τις αμέτρητες ατομικές περιπέτειες που αποτελούν το έπος της διασποράς, διαμορφώσαμε μια αντίληψη για εαυτούς και για τον κόσμο που είναι εξαιρετικά χρήσιμη αλλά και περιοριστική. Η πεποίθηση ότι συνεχώς αγωνιζόμαστε υπέρ του δικαίου εναντίον ισχυρότερων δυνάμεων προσδίδει μια ηρωική υπερηφάνεια στις μεγάλες στιγμές, όταν το έθνος κινδυνεύει, όμως, οδηγεί σε ένα βαθιά ριζωμένο παράπονο του πάντα αδικημένου. Και πάλι, σε εθνικό επίπεδο, αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο, καθώς η συνεχής εγρήγορση φυλάει τους μικρούς λαούς. Σε ατομικό επίπεδο, ωστόσο, η καχυποψία και το παράπονο υπονομεύουν την ενότητα που απαιτείται για να εξασφαλιστούν η επιβίωση και η ευημερία του καθενός και της κοινωνίας. Οταν ο καθένας αισθάνεται αδικημένος, δεν πιστεύει στην ισότητα, δεν συμμετέχει στη συλλογική προσπάθεια. Αντιθέτως, είναι έτοιμος για εμφύλια σύρραξη.
Ο απρόβλεπτος αιώνας που διανύουμε απαιτεί ανοιχτά μάτια, ευελιξία, βαθιά κατανόηση των συνθηκών και των δυνατοτήτων μας. Οχι μόνον από πολιτικούς, δημοσιογράφους και όποιους βρίσκονται σε θέσεις ευθύνης. Εναπόκειται σε όλους να δείξουμε την καλοσύνη και το φιλότιμο που είναι θεμέλια της ισότητας και της ενότητας.
