Αυτό που αποκαλούμε Συνθήκη της Λωζάννης είναι τα 143 άρθρα της συνθήκης καθώς και 17 συμβάσεις, πρωτόκολλα και δηλώσεις μεταξύ της ηττημένης Τουρκίας και όλων των νικητριών δυνάμεων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν πρόκειται για συνθήκη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Κάποιες, λίγες, διατάξεις αφορούν αμέσως ή εμμέσως τις ελληνοτουρκικές σχέσεις (π.χ. ανταλλαγή πληθυσμών, επιστροφή αιχμαλώτων). Ολα τα υπόλοιπα άρθρα και κείμενα αναφέρονται σε ρύθμιση καταστάσεων του τέλους του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (π.χ. αποπληρωμή του οθωμανικού χρέους, αμνηστία, αποχώρηση συμμαχικών στρατευμάτων από την Κωνσταντινούπολη, προσχώρηση σε διεθνείς τηλεγραφικές συμβάσεις κ.λπ.).
Τι σημασία έχει η Συνθήκη της Λωζάννης στο σήμερα; Συνθήκες ειρήνης που έχουν υπογραφεί πριν από 101 χρόνια ενδιαφέρουν τη διεθνή κοινότητα πρωτίστως για τις διατάξεις που χαράσσουν σύνορα και που εκχωρούν κυριαρχία σε μια περιοχή. Επιπλέον ως Ελλάδα μας ενδιαφέρουν οι διατάξεις που αναφέρονται στην ελληνική μειονότητα στην Τουρκία και στη μουσουλμανική μειονότητα στην Ελλάδα.
Ενδιαφέρεται ο Ερντογάν να αλλάξει τις διατάξεις περί αποστρατιωτικοποιήσεως; Αντιθέτως! Είναι οι μόνες διατάξεις στις οποίες η τουρκική εξωτερική πολιτική επανέρχεται διαρκώς διότι θεωρεί ότι τη συμφέρουν. Οι διατάξεις της Λωζάννης για την αποστρατιωτικοποίηση υπήρξαν η βάση τριών επιστολών που έστειλε η Τουρκία προς τον ΟΗΕ τον Ιούλιο και τον Σεπτέμβριο του 2021 και τον Σεπτέμβριο του 2022. Επικαλούμενη την παραβίαση του καθεστώτος αποστρατιωτικοποιήσεως, η Τουρκία αμφισβήτησε την ελληνική κυριαρχία στα μεγάλα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Και μόνη η τόση επιμονή της Τουρκίας στην αποστρατιωτικοποίηση των νησιών θα έπρεπε να μας ανησυχεί βαθύτατα. Ως κοινή γνώμη έχουμε επαναπαυθεί στην ψευδαίσθηση ότι η Τουρκία ζητάει γενικώς την αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάννης. Αυτό δεν είναι ακριβές. Στην πραγματικότητα επικαλείται επιλεκτικά διατάξεις της συνθήκης και μας εγκαλεί για παραβίασή τους.
Τι θέλει να αναθεωρήσει ο Ερντογάν από τη Συνθήκη της Λωζάννης; Ο Ερντογάν ενδιαφέρεται να αναθεωρήσει αποκλειστικώς τις διατάξεις περί συνόρων και περί μειονοτήτων.
Εμείς τι συζητάμε για αναθεώρηση από τη Συνθήκη της Λωζάννης; Προφανώς τίποτα. Σύμφωνα με το άρθρο 62.2 της Συμβάσεως της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών, μια συνθήκη που χαράσσει σύνορα δεν λήγει ποτέ ως προς τις συγκεκριμένες διατάξεις της. Συνεπώς, οι διατάξεις για τα σύνορα δεν αλλάζουν. Ως προς τις μειονότητες, η εκρίζωση της ελληνικής μειονότητας από Κωνσταντινούπολη, Ιμβρο και Τένεδο μετατρέπει τυχόν διμερή συζήτηση σε μονομερή διεκδίκηση από την Τουρκία του δικαιώματος να παρεμβαίνει στα τεκταινόμενα της μουσουλμανικής μειονότητας. Στη σημερινή εποχή η θεσμική παρέμβαση τρίτου κράτους σε θέματα Ελλήνων πολιτών είναι απλώς αδιανόητη.
Δεν είναι η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών μια νομική διαφορά; Το 1974 προχωρήσαμε στην ταχεία στρατιωτικοποίηση όλων των ανατολικών νησιών του Αιγαίου επικαλούμενοι το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ που μας δίνει το δικαίωμα νόμιμης άμυνας. Το 1995 και ξανά το 2015 με νέα δήλωση εξαιρέσαμε από την αρμοδιότητα του Διεθνούς Δικαστηρίου «στρατιωτικές δραστηριότητες και μέτρα που λαμβάνει η Ελληνική Δημοκρατία για την προστασία της κυριαρχίας και της εδαφικής της ακεραιότητας, για σκοπούς εθνικής άμυνας, καθώς και για την προστασία της εθνικής της ασφάλειας». Το κάναμε διότι το θεωρούμε ζήτημα εθνικής κυριαρχίας που δεν υπόκειται σε δικανική κρίση βάσει των διατάξεων της Λωζάννης. Αυτή είναι και η εθνική μας θέση 29 χρόνια τώρα. Ευτυχώς, διατάξεις που αναφέρονται σε σπαθιά και οπλοπολυβόλα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Lewis guns) μας δίνουν τη νομική δυνατότητα να επικαλεστούμε το αυτονόητο: οι συγκεκριμένες προβλέψεις είναι παρωχημένες και δεν ισχύουν!
Εάν οι Τούρκοι αποσύρουν τις απειλές εις βάρος της χώρας μας και διαλύσουν τη Στρατιά του Αιγαίου, εμείς θα προχωρήσουμε σε αποστρατιωτικοποίηση; Τα νησιά πρέπει να παραμείνουν πλήρως εξοπλισμένα και στρατιωτικοποιημένα ανεξαρτήτως ρητής τουρκικής απειλής. Η γεωγραφία δίνει τη δυνατότητα στην Τουρκία να μεταφέρει άμεσα και αθόρυβα ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις από την ενδοχώρα στις ακτές. Αντιθέτως είναι εξαιρετικά δύσκολη η αποστολή στρατευμάτων, πολλώ δε μάλλον εξοπλισμού, σε νησιά. Η εισβολή στην Κύπρο στέκει αιώνιο μάθημα για το τι συμβαίνει όταν αποσύρεις στρατεύματα, όπως έγινε το 1967 με την ελληνική μεραρχία που η χούντα έδιωξε από το νησί.
*Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, βουλευτής της Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών.