Διάβασα με πολύ ενδιαφέρον το άρθρο «Αποχαιρετισμοί» του Αλέξη Παπαχελά στην τελευταία έκδοση της κυριακάτικης «Καθημερινής». Με έκανε να σκεφτώ ότι ίσως να υπάρχει μια διαφορετική, πιο μακροπρόθεσμη, οπτική γωνία με την οποία θα μπορούσαμε να δούμε τον όρο «brain drain». Kαι ίσως αυτό που αποκαλούμε brain drain να είναι τελικά μακροπρόθεσμα ένα ευεργετικό κύμα που οδηγεί στην απόκτηση μεγαλύτερης αυτοπεποίθησης (Confidence Gain) για τους Ελληνες να δημιουργήσουν και να διαπρέψουν παγκοσμίως.
Αυτή η σκέψη μου ήρθε ως άμεση συνέπεια των εμπειριών μου. Μεγάλωσα στην Ελλάδα με το αφήγημα ότι οι άνθρωποι στο εξωτερικό ήταν οι «σπουδαίοι», αυτοί που μπορούν να ονειρευτούν, να τολμήσουν και να χτίσουν μεγάλα πράγματα με παγκόσμιο αντίκτυπο.
Εφυγα από την Ελλάδα στην τρυφερή ηλικία των 17 ετών. Ζώντας τα τελευταία 30 χρόνια στο εξωτερικό, παρατήρησα ότι άνθρωποι από άλλες χώρες είχαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και πίστη στο να πάρουν ρίσκα και να προσπαθήσουν να χτίσουν κάτι μεγάλο ή τολμηρό. Ανεξάρτητα από το πόσο ταλαντούχοι, ικανοί ή έξυπνοι ήταν.
Αυτό με έκανε να σκεφτώ ότι αυτή η έλλειψη αυτοπεποίθησης που είδα σε μένα και σε άλλους Ελληνες ίσως να ήταν ένα αποτέλεσμα της πολύπλοκης ιστορίας μας. Η Ελλάδα είναι μια νέα χώρα 200 ετών, όπως πολύ όμορφα διατύπωσε ο Στάθης Καλύβας στο βιβλίο του «Καταστροφές και Θρίαμβοι». Μια νέα χώρα, με μακρά όμως ιστορία ξένης κατοχής και κυριαρχίας, ακολουθούμενη από περιόδους αστάθειας και εξωτερικής επιρροής. Μια ιστορία η οποία (μαζί ίσως και με άλλους κοινωνικούς παράγοντες, όπως η ελληνική οικογένεια) δημιούργησε την εθνική ψυχοσύνθεσή μας και ένα χαρακτήρα προικισμένο όχι μόνο με ανθεκτικότητα, αλλά σίγουρα και με κάποια προσεκτικότητα ή επιφυλακτικότητα.
Αυτό ίσως εξηγεί γιατί η κοινωνία και η οικογένεια στην Ελλάδα ακόμη ενθαρρύνουν τους νέους να είναι πιο προσεκτικοί και να δημιουργούν «από τα κάτω προς τα πάνω» (bottom-up) χωρίς μεγάλους στόχους, τόλμη ή ρίσκο. Χωρίς ένα μεγάλο πιστεύω ότι μπορούν να τα καταφέρουν σε παγκόσμιο επίπεδο. Το αντίθετο παρατηρεί κανείς σε ανθρώπους από χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο ή η Ολλανδία –αμφότερες αποικιακές δυνάμεις στο παρελθόν– που οραματίζονται έναν κόσμο «από τα πάνω προς τα κάτω» (top-down), με μεγάλη αυτοπεποίθηση και τόλμη να πάρουν ρίσκο, να κάνουν το επόμενο βήμα και να πετύχουν. Το αντίθετο από την έννοια του «chutzpah», ένα κύριο πολιτιστικό χαρακτηριστικό που έφεραν οι μετανάστες πίσω στο Ισραήλ και παίζει σημαντικό ρόλο στο επιχειρηματικό πνεύμα της χώρας και στην τόλμη να πετύχουν πολλά στον παγκόσμιο στίβο, όπως περιγράφεται στο «Start-Up Nation».
Προσωπικά μου πήρε σχεδόν 30 χρόνια στο εξωτερικό για να αποκτήσω την αυτοπεποίθηση και να πιστέψω ότι «μπορώ να τολμήσω το οτιδήποτε».
Ισως λοιπόν, όσο περισσότεροι Ελληνες φεύγουν από την οικογενειακή θαλπωρή και μεταναστεύουν, γαλουχούνται και τα καταφέρνουν στο εξωτερικό, τόσο περισσότερο μπορούν να αρχίσουν να φέρνουν πίσω αυτή την κουλτούρα της αυτοπεποίθησης, όπως και επαφές ανά τον κόσμο.
Ηδη βλέπουμε κάποιους επιτυχημένους Ελληνες του εξωτερικού να το κάνουν – περνώντας παραπάνω χρόνο στην Ελλάδα, επενδύοντας σε ελληνικές εταιρείες, περνώντας χρόνο σαν μέντορες Ελληνόπουλων. Κάτι που γίνεται ολοένα και πιο εφικτό στην εποχή της εργασίας εξ αποστάσεως.
Ονόμασα την τελευταία εταιρεία μου «ΖΟΕ» όχι μόνο επειδή θέλω να βοηθήσω πολλούς ανθρώπους να κερδίσουν δέκα επιπλέον υγιή χρόνια ζωής, αλλά και γιατί ήθελα να βάλω ένα ελληνικό όνομα («ζωή») στον παγκόσμιο χάρτη της επιτυχίας και αυτό να λειτουργήσει ως πρότυπο.
Ας μη γελιόμαστε όμως, αυτή είναι μια αλλαγή κουλτούρας που μπορεί να πάρει δεκαετίες μέχρι να συντελεστεί. Ομως ποτέ δεν είναι αργά για να ξεκινήσει κάποιος και να πιστέψει ότι μια τέτοια αλλαγή είναι εφικτή. Ωθώντας περισσότερα παιδιά να ονειρευτούν, να πιστέψουν και να τολμήσουν μέσα και έξω από τη χώρα. Και επικροτώντας στην πορεία την όποια –ακόμη και μικρή– πρόοδο βραχυπρόθεσμα.
Ισως, λοιπόν, έφτασε η στιγμή να αμφισβητήσουμε αν το brain drain είναι κάτι κακό. Ισως την επόμενη φορά που θα πάμε στο αεροδρόμιο για να αποχαιρετήσουμε τα παιδιά μας, να το κάνουμε και με ένα χαμόγελο. Καθώς, μαζί με τη στενοχώρια της αποχώρησης, μπορούμε να έχουμε τη χαρά ότι δίνουμε την ελευθερία στα νέα παιδιά μας να ονειρευτούν και να δημιουργήσουν μεγάλα πράγματα. Για να επιστρέψουν και να μεταλαμπαδεύσουν μια κουλτούρα αυτοπεποίθησης σε ολοένα και πιο πολλούς Ελληνες.
Ο κ. Γιώργος Χατζηγεωργίου είναι επιχειρηματίας, συνιδρυτής του zoe.com και του e-food.gr.