Έχετε δει την ταινία “Ανατομία Μιας Πτώσης” της Γαλλίδας σκηνοθέτιδας Ζιστίν Τριέ; Αν όχι, αναζητήστε την. Είναι ένα πυκνό δικαστικό δράμα, με μερικούς από τους πιο καλογραμμένους διαλόγους που έχουν γραφτεί σε ταινία αυτό τον αιώνα. Είναι καταπληκτική. Είναι, επίσης, υποψήφια για πέντε βραβεία Όσκαρ φέτος, συμπεριλαμβανομένων και των βραβείων Καλύτερης Ταινίας και Σκηνοθεσίας. Αλλά, μολονότι η ταινία είναι Γαλλικής παραγωγής και πάνω από το 60% των διαλόγων είναι στα γαλλικά, παρόλο που έγινε παγκόσμια επιτυχία και κέρδισε επτά BAFTA, δύο Χρυσές Σφαίρες και το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, δεν είναι υποψήφια και για το Όσκαρ Διεθνούς Ταινίας. Οι ταινίες που καταλήγουν υποψήφιες για το συγκεκριμένο βραβείο (μέχρι πρότινος γνωστό ως “Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας”) επιλέγονται από αυτές που έχουν υποβάλλει τα ίδια τα μη-αγγλόφωνα κράτη. Κάθε χώρα επιλέγει μία ταινία και την υποβάλλει -η Ελλάδα, ας πούμε, για τα Όσκαρ του 2024 πρότεινε το “Πέρα από τις Θημωνιές” της Ασημίνας Προέδρου. Και η Γαλλία φέτος επέλεξε το “Στη Φωτιά” του Τραν Αν Χουνγκ με τη Ζιλιέτ Μπινός, που έχει μεν λάβει αξιοπρεπείς κριτικές, αλλά δεν έγινε πολυβραβευμένη διεθνής επιτυχία, όπως η “Ανατομία Μιας Πτώσης”. Το “Στη Φωτιά, δε (όπως και η ελληνική επιλογή) τελικά δεν κατέληξε καν στην πεντάδα των τελικών υποψηφίων για το βραβείο. Γιατί συνέβη αυτό; Για ποιο λόγο η αρμόδια επιτροπή που έλαβε την απόφαση για τη Γαλλία σνόμπαρε έτσι την πολύ πιο γνωστή, βραβευμένη και κατά γενική ομολογία καλύτερη ταινία της Τριέ; Και, κυρίως: γιατί σας λέω αυτή την ιστορία σήμερα;
Η απάντηση στην τελευταία ερώτηση είναι: θέλω να κάνουμε ένα πείραμα. Το τελευταίο στοιχείο που χρειάζεται να γνωρίζετε πριν αρχίσουμε το πείραμα, είναι το εξής.
Το Μάιο του 2023, όπως αναφέραμε και παραπάνω, η Ζιστίν Τριέ κέρδισε το Χρυσό Φοίνικα. Όταν ανέβηκε στην σκηνή του Φεστιβάλ των Καννών για να παραλάβει το βραβείο της, άρχισε να μιλάει με πολύ σκληρά λόγια κατά της κυβέρνησης Μακρόν, σε βαθμό μάλιστα που οι δηλώσεις της απασχόλησαν το δημόσιο διάλογο στη χώρα για πολλές ημέρες. Βεβαίως, μπορεί να μην ήταν μόνο αυτός ο λόγος που η αρμόδια επιτροπή διχάστηκε και, τελικά, με ψήφους 4 έναντι 3, επέλεξε να στείλει στα Όσκαρ μια άλλη ταινία. Η διαδικασία, άλλωστε, ήταν θολή και περιπετειώδης. Αλλά είναι σοβαρό το ενδεχόμενο η τοποθέτηση της Τριέ να έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απόφασή τους. Για τις ανάγκες του πειράματός μας, ας το θεωρήσουμε ως δεδομένο. Το πείραμα είναι το εξής.
Θα σας γράψω δύο ενδεχόμενα. Κάντε σας παρακαλώ λίγη υπομονή, και μην γκουγκλάρετε “Anatomy of a Fall” ή “Justine Triet Cannes” ακόμα. Καθώς διαβάζετε τις παρακάτω γραμμές, θέλω να αφουγκραστείτε λίγο τα συναισθήματά σας, να παρακολουθήσετε τις σκέψεις σας. Θα σας έλεγα να βάλετε κι ένα πιεσόμετρο για επιπλέον data input, αλλά ας μην υπερβάλλουμε. Απλά έχετε το νου σας για το τι θα συμβεί στο μυαλό σας παρακάτω. Πρώτο ενδεχόμενο.
Στην ομιλία της στη σκηνή των Καννών, η Ζιστίν Τριέ εξέφρασε την αλληλεγγύη της για το μαζικό κύμα κινητοποιήσεων κατά της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού από την κυβέρνηση Μακρόν, και μίλησε με πολύ θυμωμένα λόγια για την έξαρση της εγκληματικότητας, για τα ανεξέλεγκτα μεταναστευτικά ρεύματα που, κατά τη γνώμη της, πλημμυρίζουν τις γαλλικές πόλεις και για το πώς οι ισλαμιστές μετανάστες απειλούν τη Γαλλική ταυτότητα.
Τι σκέφτεστε τώρα; Κρατήστε το. Βάλτε το στην άκρη, καταγράψτε το, αποθηκεύστε το κάπου. Πάμε στο δεύτερο ενδεχόμενο:
Στην ομιλία της στη σκηνή των Καννών, η Ζιστίν Τριέ εξέφρασε την αλληλεγγύη της για το μαζικό κύμα κινητοποιήσεων κατά της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού από την κυβέρνηση Μακρόν και κατέκρινε με πολύ θυμωμένα λόγια τις πολιτικές της κυβέρνησης για τον κινηματογράφο και κυρίως την πρόθεση να γίνουν περικοπές στις κρατικές επιχορηγήσεις στον πολιτιστικό τομέα.
Τι λένε τα συναισθήματά σας τώρα; Αυτό ήταν το πείραμα. Το πραγματικό ενδεχόμενο ήταν το δεύτερο, βεβαίως, αλλά το συμπέρασμα του πειράματος είναι το ίδιο όπως και να ‘χει: ανάλογα με το ποιοι είμαστε και τι πιστεύουμε, ανάλογα με τις απόψεις που συνδιαμορφώνουν την ταυτότητά μας, προσεγγίζουμε τα γεγονότα εντελώς διαφορετικά. Οι προϋπάρχουσες απόψεις μας χρωματίζουν έντονα το πώς βλέπουμε το οτιδήποτε. Ένα από τα αγαπημένα μου στοιχεία των ερευνών κοινής γνώμης είναι το εξής: οι άνθρωποι που ψήφισαν το κόμμα που κυβερνάει έχουν πολύ καλύτερη εικόνα για την κατάσταση της οικονομίας της χώρας από τους ψηφοφόρους του κόμματος που είναι στην αντιπολίτευση. Όταν μετά τις εκλογές αλλάζει η κυβέρνηση, εξακολουθεί να ισχύει ακριβώς το ίδιο -οι άνθρωποι αλλάζουν αμέσως ριζικά άποψη για την κατάσταση της οικονομίας, ακόμα και αν η οικονομία στο μεταξύ δεν έχει αλλάξει καθόλου. Το συμπέρασμα των ερευνών, όσων βλέπουμε γύρω μας, αλλά ακόμα και του μικρού πειράματος που κάναμε μαζί εδώ, είναι ότι δεν ζούμε όλοι στον ίδιο κόσμο. Καθώς τα σόσιαλ μίντια και η τοξικότητα του δημόσιου λόγου μας κάνουν να ταμπουρωνόμαστε σε ολοένα και πιο συμπαγείς και ανελαστικές ταυτότητες, κλεινόμαστε σε χωριστές φούσκες, σε παράλληλα σύμπαντα. Η προσπάθεια να συνυπάρξουμε σε έναν κόσμο κοινό, σε μια χώρα, σε μια κοινωνία, όλοι μαζί, γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη.