Τις τελευταίες ημέρες η Εκκλησία της Ελλάδος δέχεται κριτική για τη στάση της απέναντι στο νομοσχέδιο “Ισότητα στον πολιτικό γάμο, τροποποίηση του Αστικού Κώδικα και άλλες διατάξεις”. Μέρος της κριτικής αυτής είναι δίκαιη. Τόσο η σχετική ανακοίνωση που εξέδωσε η Ιερά Σύνοδος πριν από μερικές ημέρες, όσο και η εγκύκλιος που θα κληθούν να διαβάσουν οι ιερείς στους πιστούς σε όλους τους ναούς της χώρας την Κυριακή (μολονότι η δημόσια διαβούλευση για το νομοσχέδιο ολοκληρώθηκε την περασμένη Τετάρτη) είναι κείμενα προσεκτικά γραμμένα μεν, αλλά γεμάτα με προσβλητικούς -στα όρια του κακοποιητικού λόγου- χαρακτηρισμούς για τα ομόφυλα ζευγάρια και τα παιδιά τους, ψευδεπιστημονικές ανοησίες, διαστρεβλώσεις και λάθη. Ωστόσο, ένα άλλο μέρος της κριτικής είναι υπερβολικό και άδικο. Το προβλημα με τη στάση της Εκκλησίας στο συγκεκριμένο θέμα είναι, κατά τη γνώμη μου, άλλο.
Ασφαλώς, οι περισσότερες από τις απόψεις που περιλαμβάνονται στην εγκύκλιο που θα διαβαστεί στις εκκλησίες είναι λανθασμένες. Ούτε αυτό το νομοσχέδιο ούτε κανένας άλλος δεν “προωθεί” “τήν κατάργηση τῆς πατρότητας καί τῆς μητρότητας καί τήν μετατροπή τους σέ οὐδέτερη γονεϊκότητα”. Το ότι παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς πατέρα ή μητέρα ζουν “σέ ἕνα περιβάλλον σύγχυσης τῶν γονεϊκῶν ρόλων” δεν ισχύει, όπως έχει τεκμηριωθεί ξανά και ξανά σε έρευνες εδώ και 40 χρόνια -και είναι και μια διατύπωση βαθιά προσβλητική για τα χιλιάδες παιδιά που όντως μεγάλωσαν ή σήμερα μεγαλώνουν χωρίς πατέρα ή μητέρα. Η δε έμμεση αναφορά σε θεραπεία των “αμαρτωλών” ομοφυλόφιλων στην Εκκλησία, το “πνευματικό Νοσοκομεῖο πού θεραπεύει τούς ἀνθρώπους”, παραπέμπει στις πάσης φύσεως “θεραπείες” αλλαγής σεξουαλικού προσανατολισμού που βεβαίως στην εποχή μας θεωρούνται βασανιστήρια και είναι παράνομες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αλλού. Όλα αυτά τα πράγματα είναι πολύ προβληματικά, και ασφαλώς το ότι θα μεταφερθούν ως αλήθειες και θέσφατα σε ένα ευάλωτο πιστό κοινό αύριο είναι ένα θέμα. Αλλά δεν είναι το σημαντικότερο πρόβλημα. Ως γνωστόν, η Ιερά Σύνοδος στο παρελθόν έχει τοποθετηθεί μεταξύ πολλών άλλων κατά του πολιτικού γάμου, της μη αναγραφής του θρησκεύματος στην αστυνομική ταυτότητα, της νομικής αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου, της καύσης των νεκρών, του συμφώνου συμβίωσης και της γιόγκα. Το αποτέλεσμα της στάσης της και των παρεμβάσεών της για όλα αυτά τα θέματα ήταν, τελικά, μηδαμινό. Σε τίποτε από αυτά δεν πέρασε η γνώμη της και, φυσικά, οι επιπτώσεις στην κοινωνία από όλα αυτά ήταν επίσης μηδαμινές. Κανένας δεν θυμάται ότι υπήρχαν αντιδράσεις σε κάτι τόσο αυτονόητο και καθολικά αποδεκτό όπως ο πολιτικός γάμος πια, και κανένας γεννημένος τον 21ο αιώνα δεν μπορεί να συλλάβει ότι γίνονταν παλλαϊκά συλλαλητήρια για το αν θα αναγράφεται το θρήσκευμα στις ταυτότητες. Το ίδιο ακριβώς θα γίνει και με αυτό το νομοσχέδιο. Ξέρουμε πια ότι τέτοιες παρεμβάσεις της Ιεράς Συνόδου, εκτός μεμονωμένων εξαιρέσεων (όπως κατά την πανδημία της Covid), είναι μόνο διακοσμητικές, κάτι σαν performance art, ένα σύνηθες συστατικό του κοινωνικού διαλόγου που δεν έχει ούτε θετικό ούτε αρνητικό αντίκτυπο. Σε δύο, πέντε ή δέκα χρόνια θα έρθει ένα άλλο θέμα δικαιωμάτων (ή κάποιο άλλο είδος γυμναστικής), και πάλι το ίδιο θα γίνει.
Η κριτική στη διαχρονική και συνεπή στάση της Εκκλησίας σε τέτοια θέματα είναι, δε, άδικη, επειδή όσες και όσοι τη διατυπώνουν ξεχνούν (ξεχνάμε -το έχω κάνει κι εγώ) την φύση και το ρόλο αυτού του θεσμού. Η εκκλησία δεν είναι inclusive οργανισμός. Δεν έχει στρατηγική DEI. Δεν ακολουθεί τα κριτήρια ESG. Κάποιος προβοκάτωρ θα έλεγε ότι ο ιδρυτής της, ο Ιησούς της Καινής Διαθήκης, με εκείνα τα κηρύγματά του κατά του πλούτου, υπέρ της αγάπης, της αλληλεγγύης και της ανοχής, ήταν ο πρώτος woke της Ιστορίας. Αλλά αυτό, προφανώς, δεν δεσμεύει την Εκκλησία Του, που καλείται να διαχειριστεί κοινωνικές, πολιτικές και άλλες αλλαγές μέσα σε μια πορεία η διάρκεια της οποίας μετριέται σε χιλιετίες. Η Εκκλησία δικαιούται να ερμηνεύει και να διαμορφώνει το ρόλο της δυναμικά, ανταποκρινόμενη στις ανάγκες της κοινωνίας όπως τις αφουγκράζεται και τις καταλαβαίνει αυτή. Προφανώς, δεδομένου ότι η ηγεσία της αποτελείται διαχρονικά αποκλειστικά από υπερήλικες άνδρες με κοινές, συγκεκριμένες και πολύ ιδιόμορφες εμπειρίες ζωής, το φίλτρο μέσα από το οποίο αφουγκράζεται και κατανοεί την κοινωνία είναι διαφορετικό από αυτό που θα είχε, ας πούμε, το καστ της τηλεοπτικής σειράς “Modern Family”. Αλλά είναι αυτό που είναι, και έτσι η Εκκλησία έχει το δικαίωμα να αντιλαμβάνεται τον κόσμο και να σχεδιάζει το πώς θα τον υπηρετεί όπως κρίνει. Κι αυτό εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται ότι μπορεί να περιλαμβάνει το οτιδήποτε, από την δημόσια λατρεία της παντόφλας του Αγίου Σπυρίδωνα, μέχρι τις μπίζνες εκατομμυρίων στο χώρο του real estate και τις διακοσμητικές, ατελέσφορες δημόσιες παρεμβάσεις για κοινωνικά θέματα.
Ίσως το σημείο που θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει, όμως, να είναι άλλο. Την εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου θα τη διαβάσουν αύριο στις εκκλησίες ιερείς. Οι ιερείς, αξίζει να θυμόμαστε, δεν είναι υπάλληλοι της εκκλησίας. Οι μισθοί τους πληρώνονται εξ ολοκλήρου από το ελληνικό κράτος, από τη φορολογία μας, κάτι που παρεμπιπτόντως δεν συμβαίνει πουθενά αλλού στην Ευρώπη, ούτε καν σε χώρες με ισχυρές Εκκλησίες και θρησκευτικές παραδόσεις όπως η Ιρλανδία ή την Ιταλία. Οι Έλληνες ιερείς είναι δημόσιοι υπάλλοι. “Οι δημόσιοι υπάλληλοι”, γράφει το Σύνταγμά μας, “είναι εκτελεστές της θέλησης του κράτους και υπηρετούν το λαό”. Οπότε υπάρχει ένα θέμα εδώ. Θα μπορούσε ένας υποδιευθυντής του ΕΦΚΑ να κάνει αυτό που θα κάνει ο ομόλογός του στην εκκλησία της ενορίας αύριο; Να σηκωθεί και να διαβάσει στους πελάτες της υπηρεσίας του ένα κείμενο που κριτικάρει ένα νομοσχέδιο; Οπότε ας αφήσουμε την Εκκλησία να κάνει τις παρεμβάσεις τις όπου και όπως θέλει -αλλά ας αδράξουμε την ευκαιρία για να ανοίξουμε το θέμα της μισθοδοσίας των ιερέων. Είναι σωστό να εργάζονται για τον ένα, και να πληρώνονται από τον άλλο; Δεν είναι. Σε έρευνα του 2017, 7 στους 10 Ελληνίδες κι Έλληνες συμφωνούσαν ότι οι ιερείς πρέπει να πληρώνονται από τους πόρους της Εκκλησίας, όχι του κράτους. Και σε αυτό το θέμα, η κοινωνία είναι ήδη μπροστά.