Η απόφαση της Ιεράς Συνόδου κατά της θέσπισης του ομόφυλου γάμου στηρίχθηκε στην πολυσέλιδη εισήγηση του μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικολάου. Κύρια στοιχεία της συλλογιστικής του σεβασμιωτάτου ήταν: η ομοφυλοφιλία συνιστά, επιστημονικά, «ψυχική διαταραχή» και, θεολογικά, «αμαρτία»· ο ετερόφυλος γάμος υπαγορεύεται από τη «φυσιολογία» των δύο φύλων· η προβληματική περί φύλου διαδίδεται από την «προπαγανδιστική μηχανή» «άγνωστων κέντρων» του «ισχυρότερου στον κόσμο lobby». Με συγκεκαλυμμένη οργή και συνωμοσιολογικό ύφος, η εισήγηση εντυπωσιάζει με την απουσία διαλογικού πνεύματος.
Ο μητροπολίτης Νικόλαος αποφαίνεται ότι η ομοφυλοφιλική έλξη είναι «μόδα» και «εθισμός» – κάτι σαν το κάπνισμα. Η επικρατούσα επιστημονική συναίνεση είναι εντελώς διαφορετική: η σεξουαλικότητα είναι, κυρίως, ενδιάθετη. Ο σεβασμιώτατος δηλώνει αποδοκιμαστικά ότι η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία αποχαρακτήρισε την ομοφυλοφιλία από «ψυχική διαταραχή». Θα μπορούσε να αποδοκιμάσει, επίσης, και την Αμερικανική Ψυχολογική Eνωση, την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία. Δεν υπάρχει, αποφάνθηκαν, εγγενής σχέση ομοφυλοφιλίας και ψυχοπαθολογίας. Μήπως ξέρει κάτι παραπάνω ο σεβασμιώτατος που δεν γνωρίζουν οι εγκυρότεροι παγκοσμίως επιστημονικοί οργανισμοί; Αν ναι, το κρατάει μυστικό.
Τα θέματα ομοφυλοφιλίας, ταυτότητας φύλου και ομόφυλου γάμου απασχολούν όλες τις χριστιανικές Εκκλησίες διεθνώς. Η συναφής θεολογική και φιλοσοφική βιβλιογραφία είναι τεράστια. Ο σεβασμιώτατος δεν διαλέγεται με αυτή. Αποφεύγει να ασκήσει ερμηνευτική κρίση.
H ερμηνευτική έχει, βασικά, θεολογικές απαρχές: ανταποκρίνεται στην ανάγκη μας να κατανοήσουμε τα Ιερά Κείμενα σε συνάφεια με τα προβλήματα που κάθε φορά αντιμετωπίζουμε. Την αλήθεια του Ευαγγελίου την ανα-καλύπτουμε διαρκώς ερμηνεύοντας, όχι μηρυκάζοντας, τις Γραφές.
Ερμηνεύω θα πει: διερωτώμαι για το νόημα του κειμένου και τη σημασία του για μένα σήμερα. Η γλώσσα κάθε κειμένου, ακόμα και των εξ αποκαλύψεως, διαπερνάται από ιστορικότητα και σχετική ασάφεια – χρειάζεται ερμηνεία. Ο ερμηνευτής, αντιστοίχως, είναι τοποθετημένος στον δικό του ιστορικό ορίζοντα νοήματος και αναγκών – αναζητεί το νόημα εντός των συμφραζομένων του παρόντος. Τα κείμενα, παρατηρεί ο μεγάλος ερμηνευτικός φιλόσοφος Χανς-Γκέοργκ Γκάνταμερ, είναι σαν τις παρτιτούρες: η μουσική προκύπτει μόνον όταν κάποιος τις ερμηνεύσει.
Ο Ρόουαν Γουίλιαμς, πρώην προκαθήμενος της Εκκλησίας της Αγγλίας και από τους σημαντικότερους εν ζωή θεολόγους (δεν είναι τυχαίο που ο Χρήστος Γιανναράς του αφιέρωσε βιβλίο του το 2017), μιλάει για την ικανότητα του ερμηνευτή της Βίβλου να «αισθανθεί την κατεύθυνση του κειμένου». Είναι σημαντικό, παρατηρεί, να βλέπουμε ένα κείμενο ως «μέρος μιας ρητορικής διαδικασίας», όχι αποσπασματικά. Οι παραβολές του Ιησού αποσκοπούν να επιφέρουν αλλαγή συμπεριφοράς. Διαβάζοντάς τες ωθείσαι να δεις, δυνητικά, τον εαυτό σου στις παραβολές και να αναρωτηθείς για τη στάση ζωής που πρέπει να έχεις.
Την αλήθεια του Ευαγγελίου την ανακαλύπτουμε διαρκώς ερμηνεύοντας, όχι μηρυκάζοντας, τις Γραφές.
Στην εισήγησή του ο σεβασμιώτατος παραθέτει τις γνωστές περικοπές του Αποστόλου Παύλου κατά της ομοφυλοφιλίας από την Προς Ρωμαίους Επιστολή. Είναι, όντως, απορριπτικές. Ποια είναι, όμως, συνολικά, η κατεύθυνση του κειμένου του Παύλου, ρωτάει ο Γουίλιαμς; Τι αλλαγή θέλει να επιφέρει; Στο κεφ. 1 ο Παύλος αναφέρει σειρά αμαρτημάτων («πεπληρωμένους πάσῃ ἀδικίᾳ, πορνείᾳ, πονηρίᾳ, πλεονεξία, κακίᾳ, μεστοὺς φθόνου, φόνου, ἔριδος, δόλου κακοηθείας»), για να καταλήξει, στο κεφ. 2, στην κριτική όσων νομίζουν ότι ζουν με τον λόγο του Θεού, αλλά δεν έχουν επίγνωση της αμαρτωλότητάς τους. «Αυτό που κυρίως εννοεί ο Παύλος», λέει ο Γουίλιαμς, «δεν αφορά τόσο στην ομοφυλοφιλία όσο στις αυταπάτες των υποτίθεται νομοταγών».
Ο διακεκριμένος Καθολικός θεολόγος και φιλόσοφος Τζον Καπούτο αναφέρει ότι μείζων πρόκληση για τον χριστιανό είναι η αποφυγή της ειδωλολατρίας. Ο βιβλικός κυριολεκτισμός συνιστά μορφή ειδωλολατρίας, παρατηρεί. Η Βίβλος δεν είναι «άχρονο αρχέτυπο», αλλά «ιστορικό πρότυπο» – όχι κάτι που το αντιγράφω για να το μεταφέρω στο παρόν, αλλά κάτι που πρέπει να «εισαγάγω με ερμηνευτική ευαισθησία στα παρόντα συμφραζόμενα». Πρέπει κάθε φορά να ξεχωρίζω το μείζον από το παρεμπίπτον, το αποκαλυπτικό από το ενδεχομενικό· να ελέγχω τις προκαταλήψεις μου και να μη γίνομαι δέσμιος των σχημάτων μου.
Oταν μιλάμε για την αγάπη, γράφει ο Καπούτο, η λέξη είναι μόνο το σχήμα. Η αγάπη απηχεί δυνατότητα, δείχνει κατεύθυνση· δεν είναι απλώς λέξη, αλλά «συμβάν» – έκ-κληση, δηλαδή ανά-κληση και υπόσχεση. Το καθήκον μας δεν είναι να αναπαραγάγουμε κυριολεκτικά τι είπε ο Ιησούς (ουδέποτε μίλησε, παρεμπιπτόντως, για την ομοφυλοφιλία), αλλά να μετάσχουμε στην έκκληση της αγάπης που ενσάρκωσε. Με αυτό το πνεύμα, γράφει ο Καπούτο, απουσιάζουν επιχειρήματα που να δείχνουν ότι η ερωτική αγάπη μεταξύ ομοφύλων δεν συνιστά αγάπη.
Βεβαίως, υπάρχει ισχυρός αντίλογος στα παραπάνω. Η χριστιανική θεολογία είχε ανέκαθεν ζωντάνια. Μόνο που ο σεβασμιώτατος δεν διαλέγεται με αντίθετες απόψεις, όπως αυτές των Γουίλιαμς ή Καπούτο. (Θα τις βρει και στον χώρο της Ορθόδοξης θεολογίας, ιδιαίτερα στη Βόρεια Αμερική – βλ. π.χ. τον ιστότοπο https://orthodoxyindialogue.com/). Στην εισήγησή του κατακεραυνώνει, διεκτραγωδεί και οικτίρει, αλλά, πάντως, δεν διαλέγεται. Χαρακτηριστικό δείγμα κλειστής σκέψης, έχει καταλήξει στο προειλημμένο συμπέρασμά του πριν καν αρχίσει – αναπόφευκτο, εφόσον όλα έχουν ήδη ειπωθεί από την Εκκλησία, όπως γράφει. Θα επανέλθω.
*Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.