Αλλαγές στο επέκεινα… Κάπως έτσι θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε μια ιδιότυπη ψηφιακή αναζήτηση σε εξέλιξη. Την περασμένη Κυριακή δημοσιεύτηκε στην «Κ» η ιστορία του ντοκιμαντέρ «Eternal you» των Χανς Μπλοκ και Μόριτς Ρίζεγουικ, που έκανε πρόσφατα πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Σάντανς των ΗΠΑ. Η ταινία, σύμφωνα με το ρεπορτάζ της Μαριάννας Κακαουνάκη, που την είδε και συνομίλησε με τους εμπλεκομένους, περιστρέφεται γύρω από το πώς η τεχνητή νοημοσύνη επιχειρεί να μετατρέψει το όνειρο της αθανασίας σε προϊόν. Μια μητέρα, το παράδειγμα, που ήθελε να ανακτήσει την επαφή με τη νεκρή, μικρή, κόρη της. Ο επικεφαλής προγραμματιστής στην Κορέα είχε πάρει από τη μητέρα ό,τι βίντεο και φωτογραφίες είχε από την 7χρονη Ναϊόν. Για οκτώ μήνες η ομάδα του δούλευε πυρετωδώς για να κατασκευάσει ένα άβαταρ που μιλούσε και έμοιαζε στο κορίτσι. «Θέλω η μητέρα να μπορεί να ακούσει την καρδιά της, να νιώσει τη θερμοκρασία του σώματός της», έλεγε ενθουσιασμένος στους συνεργάτες του.
Ενας άλλος επιστήμονας, εις βάθος γνώστης της «ηθικής της τεχνητής νοημοσύνης», επισημαίνει τις πολλές παραμέτρους του ζητήματος: «Θα δούμε απίστευτες εξελίξεις τα επόμενα χρόνια. Οσο η εμπειρία γίνεται πιο διαδραστική, ο συναισθηματικός αντίκτυπος γίνεται όλο και πιο έντονος και τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν είναι περισσότερα. Κατ’ αρχάς είναι σαν να παίρνει κάποιος όμηρο τη μνήμη του αγαπημένου σου και στη συνέχεια να σου πουλάει αυτή την υπηρεσία. Ακούω επίσης τους προγραμματιστές να λένε πως δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη για όσα λέει ή κάνει το μοντέλο τους. Είναι σαν να βάζεις ένα αυτοοδηγούμενο αυτοκίνητο στον δρόμο, να σκοτώνει δέκα ανθρώπους και μετά να λες “συγγνώμη, είναι πραγματικά δύσκολο να ελέγξεις αυτό που κάνει”».
Δεν φτάνει που χάνουμε όλο και μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας στον εικονικό κόσμο, τώρα η δραστηριότητα επεμβαίνει και στη διαδικασία του πένθους.
Τα τελευταία χρόνια οι τεχνολογικοί κολοσσοί ασχολούνται επισταμένως με την ψηφιακή «μετά θάνατον» επικοινωνία. Ενα βήμα μπροστά, όμως, φαίνεται πως ήταν οι Ιάπωνες. Από την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα εδρεύει στο Τόκιο η εταιρεία Family Romance, που σκοπό έχει να αναπληρώνει κενά ζωής για τους πελάτες της. Ο Γερμανός σκηνοθέτης Βέρνερ Χέρτζογκ είχε γυρίσει το 2019 την «Οικογενειακή Ευτυχία Α.Ε.», καταγράφοντας περιστατικά από την καθημερινότητα αυτών των ανθρώπων, κινούμενος μεταξύ μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ. Περίπου 800 ηθοποιοί, όλων των ηλικιών, εργάζονται για την ιαπωνική επιχείρηση, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του υποκατάστατου για οποιαδήποτε συνθήκη. Από ενοικίαση οικογενειακών μελών που δεν υπάρχουν ή απεβίωσαν (μπαμπάς, μαμά, παιδιά κ.ο.κ.) έως φίλους, followers ή την αναβίωση μιας σημαντικής μέρας για τη ζωή του πελάτη που θέλει να ξανανιώσει ευφορικά συναισθήματα («Κ», 29/9/2019). Η διαφορά ανάμεσα στο «Eternal you» και στο Family Romance είναι κομβική αλλά όχι καθοριστική. Και οι δύο «πραγματικότητες» συνθέτουν το παζλ ενός μετα-αποκαλυπτικού τοπίου. Δεν φτάνει που χάνουμε ένα μεγάλο μέρος (όλο και μεγαλύτερο) της κοινωνικής ζωής μας στον εικονικό κόσμο, τώρα η δραστηριότητα επεκτείνεται και επεμβαίνει στη διαδικασία του πένθους. Επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει την έννοια της απώλειας· τη μεταμορφωτική, προς όποια κατεύθυνση, επιρροή της. Πόσο ανακουφιστικό μπορεί να είναι ένα ψέμα, όσο «πιστό» και αν είναι στην αλήθεια του προσώπου που δεν βρίσκεται εν ζωή; Οσο μελετημένη και άψογη είναι η αναπαραγωγή τόσο περισσότερο τρομακτική μοιάζει. Η φαντασίωση διογκώνεται και θρυμματίζεται (αναπόφευκτα), χωρίς θεραπευτική διέξοδο. Αν ο αποχωρισμός δεν συντελεστεί και δεν ολοκληρωθεί, πώς θα πορευτούν (όπως, όσο και αν) οι οικείοι και οι φίλοι;
Ο Τεντ Τσιάνγκ, από τους σημαντικότερους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας του καιρού μας, γράφει στη συλλογή διηγημάτων του «Εκπνοή»: «Η τεχνολογία αναμφίβολα έχει προχωρήσει, αλλά παραμένει ιδιαίτερα ανεπαρκής δρόμος προς την εγγύτητα».