Βρισκόμαστε σε μια στιγμή όπου οφείλουμε να αξιολογήσουμε τις κατακτήσεις των 50 χρόνων της Μεταπολίτευσης, να εκτιμήσουμε τις δυνάμεις και τις αδυναμίες μας απέναντι στις προκλήσεις της εποχής, να σκεφτούμε πού θέλουμε να πάμε. Αφορμή αυτών των σκέψεων είναι η υπερψήφιση του νομοσχεδίου για την ισότητα στον πολιτικό γάμο, σημαντικό βήμα –ορόσημο, όπως είπε ο πρωθυπουργός– προς μια πιο δίκαιη κοινωνία. Την ίδια ώρα, οι διαμαρτυρίες εναντίον της θέσπισης μη κρατικών πανεπιστημίων, τα μπλόκα των αγροτών, η φυγή νέων, η ακρίβεια, το στεγαστικό πρόβλημα, ο δημογραφικός μαρασμός, οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης, η μαζική μετανάστευση, τα υψηλά επίπεδα δημόσιου και προσωπικού χρέους, η χαμηλή παραγωγικότητα, η υπερβολική εξάρτηση από τον τουρισμό και από την αγορά ακινήτων, καταγγελίες για κατάχρηση εξουσίας, ο πόλεμος εγκληματικών ομάδων συνθέτουν μέρος της εικόνας των δυσκολιών.
Στη συζήτηση για την αλλαγή του αστικού κώδικα ειπώθηκε με έμφαση ότι η πλειοψηφία στην κοινωνία αποδέχεται την ισονομία με μεγαλύτερη ευκολία απ’ ό,τι πολλοί πολιτικοί. Αυτό ισχύει και σε άλλες μεταρρυθμίσεις που η κυβέρνηση θέλει να εφαρμόσει. Ομως, το πρόβλημα είναι ότι οι διαφωνούντες μπορεί να είναι τόσοι –και τόσο ανένδοτοι– που κάθε ρήγμα προσφέρεται για μακρόχρονη πολιτική εκμετάλλευση. Ετσι, παρότι η ισότητα στον πολιτικό γάμο υπερψηφίστηκε από τους βουλευτές τεσσάρων κομμάτων, η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων και οι υψηλοί τόνοι σε κάθε αντιπαράθεση παραμένουν διαχρονική πληγή στο κέντρο της δημόσιας ζωής – διευρύνουν κάθε διαφωνία, εμποδίζουν την πρόοδο, καθιερώνουν την αδράνεια και την ευθυνοφοβία ως σοφή πολιτική πρακτική. Ομως, τα προαναφερθέντα προβλήματα, καθώς και οι προκλήσεις στην εξωτερική πολιτική, στην υγεία, στην εκπαίδευση, στη Δικαιοσύνη και στη δημόσια διοίκηση γενικώς, απαιτούν ριζική αλλαγή νοοτροπίας όχι μόνο των πολιτικών δυνάμεων αλλά και των πολιτών, τουλάχιστον όσων επιθυμούν μια βιώσιμη πατρίδα.
Η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων και οι υψηλοί τόνοι σε κάθε αντιπαράθεση παραμένουν διαχρονική πληγή της δημόσιας ζωής.
Η ευημερία και η ασφάλεια των Ελλήνων εξαρτώνται πρωτίστως από την επιβίωση και θετική εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αλλιώς, η γήρανση και η συρρίκνωση του πληθυσμού θα καταστήσουν αδύνατη την αναγκαία οικονομική ανάπτυξη και στρατιωτική θωράκιση της χώρας. Με ή χωρίς την Ε.Ε., πάντως, προτεραιότητα πρέπει να είναι η αξιοποίηση του πληθυσμού με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο, με την εκπαίδευση νέων αλλά και μεγαλύτερων σε ηλικία –γυναίκες και άνδρες– στις νέες τεχνολογίες, που μπορούν να αντισταθμίσουν την έλλειψη εργαζομένων, έστω έως ένα βαθμό. Απαιτείται η καθιέρωση ανοικτών διαύλων μεταξύ της Ελλάδας και της διασποράς, με στόχο τη δημιουργία ενός ενιαίου χώρου ελληνισμού (στις επιστήμες, στην επιχειρηματικότητα κ.α.) που θα ενισχύσει και την Ελλάδα και τους απανταχού Ελληνες. Αν κρίνουμε από το τι συμβαίνει σε άλλες χώρες (με κορυφαίο παράδειγμα την εξόντωση του αντιφρονούντος Αλεξέι Ναβάλνι στις φυλακές του Πούτιν), σε εμάς σήμερα οι διχασμοί είναι περισσότερο προϊόν εγωισμού και πείσματος παρά ουσιαστικοί και μοιραίοι. Είναι, δηλαδή, εφικτή μια εθνική συνεννόηση για τη βελτίωση των πραγμάτων. Μπορεί το δημογραφικό πρόβλημα να απαιτεί χρόνια για να λυθεί, όμως, ο εκσυγχρονισμός της Δικαιοσύνης, η βελτίωση της εκπαίδευσης, η απλοποίηση νόμων και γραφειοκρατικών διαδικασιών, η διαφάνεια στη δημόσια ζωή, η προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτισμικής κληρονομιάς, η ενθάρρυνση και αξιοποίηση της έρευνας και της καινοτομίας δεν απαιτούν ιδιαίτερα κονδύλια, αλλά στρατηγική και σπουδή.
Τα προβλήματα είναι γνωστά, οι στόχοι δύσκολοι αλλά εφικτοί. Αρκεί το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού κόσμου να συνεργαστεί και οι πολίτες να κατανοούν τι πρέπει να γίνει. Οπως είχαμε τη χαρά να δούμε αυτές τις ημέρες.