Πριν από λίγες ημέρες σε μια «φορτωμένη» υπερατλαντική πτήση από τη Νέα Υόρκη προς την Αθήνα, περιμένοντας στην πύλη για την επιβίβαση στο αεροπλάνο, μπορούσε κάποιος να παρατηρήσει δύο διακριτές ομάδες: η πρώτη απαρτιζόταν από τριαντάρηδες Ισραηλινούς, οι οποίοι έπειτα από ολιγοήμερη άδεια επέστρεφαν –μέσω Αθήνας– στο Τελ Αβίβ και από εκεί στο μέτωπο. Η ψυχολογία τους ήταν ανεβασμένη, αστειεύονταν μεταξύ τους, ανεβαίνοντας στο αεροπλάνο ρωτούσαν με ανέμελη διάθεση τις αεροσυνοδούς αν περισσεύει κανένα νεσεσέρ με τα βασικά της πρωινής περιποίησης (οδοντόκρεμα, οδοντόβουρτσα κ.ά.) διότι «είναι βολικό» για το μέτωπο. Η δεύτερη εικόνα ήταν εκείνη των ηλικιωμένων, που με τη βοήθεια του προσωπικού του αεροδρομίου μεταφέρονταν σε καροτσάκια προς την πύλη επιβίβασης. Ηταν σχεδόν στο σύνολό τους Ελληνες μιας άλλης γενιάς, που επέστρεφαν κάτω από τον ουρανό της πατρίδας τους για να συναντηθούν με συγγενείς και φίλους. Μια αποσπασματική εικόνα δεν φτάνει για να εξηγήσει την κατάσταση, είναι όμως έναυσμα για σκέψη.
Η πρώτη ομάδα δείχνει ένα κράτος που διαθέτει το πιο ισχυρό όπλο που μπορεί να υπάρχει: τη βούληση των ανθρώπων του να το υπερασπιστούν όσο μακριά κι αν βρίσκονται είτε έχουν μεγαλώσει στη χώρα είτε όχι. Η δεύτερη ομάδα υποδηλώνει μια κοινωνία σε κρίση. Ο δημογραφικός μαρασμός δεν εξηγείται με αμιγώς οικονομικούς όρους, αλλά συνδέεται και με τη θεώρηση του κόσμου. Η Ελλάδα, μια χώρα με χαρακτηριστικά Δύσης και Ανατολής, ανεπτυγμένη έως έναν σημαντικό βαθμό στο πλαίσιο της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης, αλλά και του παλιού κόσμου, με τις παραδοσιακές αγκιστρώσεις και προκαταλήψεις.
Αυτό το μείγμα έχει δημιουργήσει μια εικόνα παράδοξη. Η χώρα αναπτύσσεται, όχι όμως ορθολογικά, και το δίδαγμα της μνημονιακής κρίσης δεν φαίνεται να έχει γίνει ακριβώς αντιληπτό και από τις εγχώριες ελίτ ή οργανωμένες ομάδες που ασκούν εξουσία. Η αναξιοκρατία είναι μόνο μια όψη του νομίσματος. Η οροφή γίνεται ολοένα και πιο συμπαγής. Δεν είναι πλέον γυάλινη, αλλά ορατή και απροσπέλαστη. Οι όποιες δυνάμεις ανανέωσης σπάνε πάνω της και είτε λιμνάζουν στην καθημερινή νεοελληνική μετριότητά μας είτε διοχετεύονται στο εξωτερικό όπου τα πράγματα είναι πιο απλά, εφόσον τα αντικειμενικά προσόντα υπάρχουν.
Η σύνθεση ενός πληθυσμού καθορίζεται από παράγοντες δυναμικούς και πολλές φορές ανεξέλεγκτους, που συνδέεται περισσότερο με την ίδια την ευμετάβλητη κατάσταση των ανθρωπίνων κοινωνιών και λιγότερο από πολιτικές. Ωστόσο, είναι εξίσου αδιανόητο να μη γίνει μια προσπάθεια –έστω– αποτύπωσης των πραγματικών λόγων της δημογραφικής συρρίκνωσης, προκειμένου να μην επικρατούν στον δημόσιο διάλογο οι ψευδαισθήσεις του καθενός.