Προσπαθώ να μη σκέφτομαι αυτές τις έρευνες που λένε ότι εισπνέουμε μολυσμένο αέρα. Δεν έχει νόημα, μάλλον. Από την άλλη, δεν υποτίθεται πως είμαστε ενεργοί σε μία σειρά ζητημάτων, και δεν είναι η μόλυνση του αέρα μία απροκάλυπτη περίπτωση αποτυχίας διαχείρισης ενός κοινού αγαθού; Μία φανερή έλλειψη αποτελεσματικής συλλογικής δράσης;
Δεν εισπνέουμε όλοι τον ίδιο αέρα, αλλά η συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων της Ευρώπης εισπνέει κάτι βρώμικο. Μικροσωματίδια. Ρύπους. Αέρα φρικτής ποιότητας. Μία από τις κορυφαίες αιτίες θανάτου στην Ευρώπη, σύμφωνα με τον Guardian (με αναφορές και σε άλλες έρευνες).
Την Τετάρτη συζητήθηκε στην Ε.Ε. το ζήτημα. Τέθηκαν αυστηρά όρια στους ρύπους, στα εισπνεόμενα τοξικά μικροσωματίδια και τα λοιπά. Οι πόλεις και τα κράτη καλούνται να καταθέσουν σχέδιο. Τα γνωστά. Οι επιστήμονες (όχι μόνο γιατροί, αλλά και οικονομολόγοι) υπολογίζουν τα κόστη σε χαμένες εργατοώρες και σε ιατροφαρμακευτική κάλυψη. Μπορούμε να το υποθέσουμε κι από την εμπειρία μας στην Αττική πως κάτι πρέπει να γίνει με την ποιότητα του αέρα.
Ολα αυτά ηχούν κάπως ύστερα από πολλές αστειότητες που επιχειρήθηκε να παρουσιαστούν ως πράσινες παρεμβάσεις τα τελευταία χρόνια. Θυμάμαι, για παράδειγμα, σαν σε εφιάλτη, εκείνη την ιδέα για φίλτρα στην Ομόνοια που καθαρίζουν την ατμόσφαιρα ή τα θαμνάκια που καταδικάστηκαν σε θάνατο τοποθετημένα στο ύψος της εξάτμισης αυτοκινήτων στη μέση της ασφάλτου. Ή τα δεντράκια που κουρεύτηκαν και μερικά κόπηκαν και τελείως. Από δω και πέρα τι;
Στον χάρτη του Guardian για την ατμοσφαιρική ρύπανση (Europe’s Pollution Divide, See How Your Area Compares), η χώρα μας είναι ελαφρώς μοβ. Οι βαλκανικές χώρες, η Πολωνία και η Ιταλία φαίνεται να τα πάνε κι αυτές πάρα πολύ άσχημα στο πεδίο του καθαρισμού του αέρα. Μαύρο κοντά στο Μιλάνο και σε μεγάλο μέρος της Σερβίας.
Τα κείμενα που συνοδεύουν τους σχετικούς χάρτες μιλούν για μέσα μαζικής μεταφοράς, πάρκα και τα γνωστά. Ομως, πραγματικά, όλα αυτά είναι γνωστά πια και τα νιώθουμε και στο σώμα μας – ξέρουμε, για παράδειγμα, αυτήν τη γαλήνη μετά από μια μικρή βόλτα στο πάρκο. Δεν θα χρειαστεί να πείσουν κανέναν οι ηγέτες και οι ηγέτιδες της Ενωσης για την αξία του καθαρού αέρα και της ησυχίας. Ούτε θα παραπονεθεί πραγματικά κανείς αν λείψει λίγο τσιμέντο.
Το δύσκολο, λοιπόν, είναι να πείσει κανείς για το πώς φτάσαμε μέχρις εδώ. Ομως, ποτέ δεν φταίει ένας στη διαχείριση των κοινών. Στην ιαπωνική ταινία «Ο Διάβολος Δεν Υπάρχει», που προβάλλεται αυτές τις μέρες, οι κάτοικοι ενός χωριού στο βουνό διαμαρτύρονται ήσυχα και ευγενικά όταν μια αποτυχημένη εταιρεία από το Τόκιο, κυνηγώντας κάποιες επιχορηγήσεις, πασχίζει να τους επιβάλει ένα συγκρότημα glamping. Η απαίσια λέξη είναι αμάλγαμα: glamorous camping. Πολυτελείς σκηνές. Καταπάτηση δασικών εκτάσεων, δηλαδή, και «οικολογία» για αγρίους, που αδιαφορεί για πτηνά, γουρούνια και ελάφια, περάσματα νερών, νεογνών, εντόμων και άλλα καθόλου φανταχτερά που επιβάλλουν μία ταπείνωση.
Ολα αυτά είναι πράγματα γνωστά απ’ τη δική μας ανισόρροπη (κυριολεκτικά) «οικο»-τουριστική «βιομηχανία». Βουνά και νησιά όπου «λάτρεις της φύσης» ή απλώς του τζάμπα (στις διάφορες εκδοχές του) μολύνουν όσο μπορούν, ανάλογα με τις εισοδηματικές τους δυνάμεις. Ξεκινάει από τα χαμηλά με τους κατασκηνωτές της αρπαχτής που πλένονται με χημικά ή θορυβούν και παρκάρουν μέσα σε (πρώην) παρθένα μέρη και συνεχίζεται με τα ξενοδοχεία και τις τζιπάρες στη μέση του πουθενά, εκεί που εύκολα μπορεί να υποθέσει κανείς πως πριν υπήρχαν δέντρα και φωλιές πουλιών, ερπετά, βρύα, ζωή που τσιμεντώθηκε.
Κι όλο αυτό συνεχίζεται μέχρι ψηλά, αυξανόμενο κακό, στο μέσο της εισοδηματικής κλίμακας και το αυθαίρετο χτίσιμο που κόβει πρόσβαση στις παραλίες. Φτάνουμε μέχρι την ξοφλημένη επιχείρηση/επένδυση χωρίς άδειες που απασχολεί μισό προσωπικό απ’ όσο είναι αναγκαίο και, αν μπορεί, δεν ασφαλίζει κιόλας. Στην κορυφή είναι οι «επιχειρηματικές ιδέες», όπως αυτή της ταινίας, όπου χωρίς κανένα πραγματικό σχέδιο, χωρίς καμία σύνδεση με το μέρος και διαβούλευση μ’ αυτούς που όντως ζουν στην περιοχή, κάποιος πνιγμένος οικονομικά μικροαπατεώνας πουλάει γκλάμουρ και ξιπασμένη πολυτέλεια σ’ ένα ελκυστικό πακέτο αρπαχτής. Αν έλειπε η ανοικείωση λόγω γλώσσας, θα μπορούσε να ήταν γυρισμένο στο Αιγαίο ή στα ελληνικά βουνά.