Η Ελλάδα, παρά το μικρό μέγεθος και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε κατά καιρούς, έχει καταφέρει να αναδείξει πρωτοπόρους σε διάφορους τομείς από τις τέχνες έως τις επιστήμες. Ωστόσο, αυτό συνήθως γίνεται από Ελληνες που δρουν σε οργανισμούς και συστήματα εκτός Ελλάδας.
Μελέτη του Ινστιτούτου ARISTEiA των Ηνωμένων Πολιτειών ανέδειξε την παγκόσμια συνεισφορά Ελλήνων στην ιατρική, στις βιοεπιστήμες και στη βιοτεχνολογία την περίοδο 1821-2021. Μόνο ένας στους οκτώ μεταξύ όσων παρουσίασε η μελέτη υλοποίησε στην Ελλάδα το έργο που τους χαρακτήρισε πρωτοπόρους. Ακόμη και σήμερα, ενώ Ελληνες κατέχουν ηγετικές θέσεις στις μεγαλύτερες φαρμακοβιομηχανίες και είναι πρωτοπόροι στη δημιουργία νέων φαρμάκων, η εν Ελλάδι φαρμακοβιομηχανία έχει κυρίως μεταπρατικό χαρακτήρα και μικρή διεθνή εμβέλεια. Αντίστοιχα, στη ναυτιλία, η Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη χωρητικότητα πλοίων στον κόσμο με περίπου 5.500 ελληνόκτητα πλοία που αντιστοιχούν στο 21% του παγκόσμιου εμπορικού στόλου. Ομως, η ανάπτυξη του ελληνόκτητου στόλου γίνεται με παραγγελίες πλοίων κυρίως εκτός Ελλάδας, αφού τα ναυπηγεία της Ελλάδας δεν βρίσκονται ούτε στα 20 κορυφαία του κόσμου. Στον αντίποδα, η Κίνα και η Ιαπωνία, που κατέχουν τη δεύτερη και τρίτη θέση των πρωτοπόρων χωρών στη ναυτιλία, έχουν συνολικά τέσσερα από τα δέκα κορυφαία ναυπηγεία. Ετσι, έως και σήμερα, η αξία του έργου των Ελλήνων πρωτοπόρων κεφαλαιοποιείται κυρίως στο εξωτερικό.
Τα τελευταία χρόνια, αναπτύσσονται στην Ελλάδα σποραδικές πρωτοβουλίες για συμπράξεις ερευνητικών φορέων και εταιρειών που στοχεύουν στην προώθηση της καινοτομίας και στην προσέλκυση επενδυτών και πρωτοπόρων επιστημόνων σε διάφορους τομείς αιχμής. Ο σποραδικός χαρακτήρας αυτών των προσπαθειών οφείλεται στο ότι η χώρα δεν έχει προσδιορίσει τον τομέα στον οποίο έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και ρεαλιστική πιθανότητα να πρωτοπορήσει. Μέχρι σήμερα, διερευνάται το δίλημμα για το αν οι περιορισμένοι εθνικοί αναπτυξιακοί πόροι είναι προτιμότερο να διοχετευθούν στην έρευνα ή στην παραγωγή. Κάθε ένα από τα μοντέλα έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Η επένδυση στην έρευνα και στη γνώση θα οδηγήσει σε νέες ιδέες, κάποιες εκ των οποίων θα φτάσουν στην παραγωγή προϊόντων αποδίδοντας σημαντικό οικονομικό όφελος. Εναλλακτικά, προτεραιότητα στη βιομηχανική παραγωγή θα έχει άμεσο αντίκτυπο στην εθνική οικονομία από την οποία θα προέλθουν μελλοντικές επενδύσεις στην έρευνα. Ετσι θα πάρει περισσότερο χρόνο έως ότου η έρευνα θα μπορέσει να ανατροφοδοτήσει την οικονομία με πρωτοποριακά νέα προϊόντα. Διαφορετικές χώρες (βλ. Ιρλανδία, Ισραήλ, Νότια Κορέα) έχουν υιοθετήσει ξεχωριστό μοντέλο ανάλογα με τις προτεραιότητες που έθεσαν. Η Ελλάδα ακόμη ταλαντεύεται για την επιλογή του δικού της μοντέλου και τα επακόλουθα βήματα.
Η ανασύσταση του εθνικού χάρτη ανώτατης εκπαίδευσης με τα προγράμματα διεθνούς εξωστρέφειας των κρατικών πανεπιστημίων και τη δημιουργία μη κρατικών πανεπιστημίων, αλλά και η συζητούμενη αναμόρφωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των σχολείων, αποτελούν ευκαιρία για να προσδιοριστούν οι τομείς στους οποίους η χώρα μπορεί να πρωτοπορήσει τα επόμενα 25 χρόνια και για να γίνει ο ανάλογος εκπαιδευτικός σχεδιασμός. Επειτα από πενήντα χρόνια συνεχούς δημοκρατίας, χρειάζεται μια πρωτοβουλία από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, που θα συνθέσει όλες τις πολιτικές, ακαδημαϊκές και οικονομικές δυνάμεις της Ελλάδας και των Ελλήνων του εξωτερικού για τη διαμόρφωση μιας εθνικής στρατηγικής για τη δημιουργία της κοινωνίας της πρωτοπορίας που θα βοηθήσει τη χώρα να μη χάσει και την 5η βιομηχανική επανάσταση που έρχεται.
Ο κ. Κωνσταντίνος Γ. Δροσάτος είναι καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Σινσινάτι και πρόεδρος του Ινστιτούτου ARISTEiA των ΗΠΑ.