Πάνω από το συνέδριο για τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης, που διεξάγεται αυτές τις ημέρες, πλανάται το ερώτημα που τέθηκε από την πρώτη συζήτηση: μάθαμε αρκετά από το πάθημα της χρεοκοπίας; Μπορεί η θλιβερή διάψευση των προσδοκιών ότι η ευημερία των προηγούμενων δεκαετιών θα συνέχιζε απρόσκοπτη να οδήγησε σε νέες αντιλήψεις, σε συμπεριφορές που θα απέκλειαν την επανάληψη τέτοιας ήττας; Στις χθεσινές συζητήσεις, που συμπεριελάμβαναν την οικονομία, τη Δικαιοσύνη και τους θεσμούς, υπήρξε ειλικρινής αποτίμηση για τα επιτεύγματα των Ελλήνων από το 1974, αλλά και η ανησυχία ότι ούτε μάθαμε αρκετά από την τελευταία μεγάλη κρίση ούτε έγιναν συνείδηση σε όλους οι αδυναμίες που οδήγησαν σε αυτήν. Την εικόνα μιας χώρας που χρειάζεται να επιστρατεύσει όλες τις δυνάμεις της, αλλά και να περιορίσει τις αδυναμίες της, συμπληρώνουν τα ευρήματα δημοσκόπησης που διεξήχθη με αφορμή το συνέδριο: περισσότεροι από τους ερωτηθέντες πιστεύουν ότι στη Μεταπολίτευση η πορεία της χώρας γενικώς ήταν «προς το χειρότερο» (34%) απ’ όσους πιστεύουν ότι ήταν «προς το καλύτερο» (33%), ενώ το 21% την κρίνει «στάσιμη».
Η αποκατάσταση της Δημοκρατίας, έπειτα από επτά χρόνια δικτατορίας και δεκαετίες εμφύλιου διχασμού, ανανέωσε το όραμα του 1821 για έθνος ελεύθερο και δημιουργικό. Τι συνέβη, λοιπόν, και η πρωτοφανής ευημερία και σταθερότητα που ακολούθησαν το 1974 οδήγησαν στη χρεοκοπία; Πώς σπαταλήθηκε η νέα ελευθερία, που ήταν ενισχυμένη από το νέο πολίτευμα και την ένταξη στην ενωμένη Ευρώπη; Οι λόγοι είναι πολλοί και αναλύθηκαν εκτενώς από την πρώτη ώρα του συνεδρίου. Ομως, ίσως υπάρχει κάτι βαθύτερο, που ενθαρρύνει τον διχασμό στη δημόσια και την προσωπική μας ζωή, που θέτει το βραχυπρόθεσμο κέρδος, την προχειρότητα και τον εντυπωσιασμό πάνω από τη συνεννόηση, την προνοητικότητα και τη σοβαρότητα. Ισως δεν έχουμε καταλάβει πλήρως τι θα πει ελευθερία. Εθισμένοι στην κηδεμονία από τα πρώτα χρόνια (ακόμη προσδοκούμε στήριξη από αλλού, ακόμη διαμαρτυρόμαστε έξω από την αμερικανική πρεσβεία), τυφλωμένοι από επιλεκτικές αναμνήσεις και μεγαλειώδη οράματα, φαίνεται να μην κατανοούμε ότι η ελευθερία απαιτεί συνεχή εγρήγορση, ευελιξία και συνεργασία. Απαιτεί θυσίες, υπευθυνότητα, ανοχή και εμπιστοσύνη μεταξύ μας. Επειδή, μέσα στην ομορφιά της, μας παρέχει και την ελευθερία να αποτύχουμε.