Πριν από περίπου πέντε μήνες, όταν ο Στέφανος Κασσελάκης είχε μόλις εκλεγεί Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ μετά από μία πρωτοφανή στα παγκόσμια χρονικά πολιτική απόφαση μερικών χιλιάδων μελών του κόμματος, είχαμε γράψει ότι οι πιθανότητες που διαμορφώνονται είναι τρεις.
Πρώτη πιθανότητα: να μας βγει ένας “νέος ΝτεΓκολ, ένας Βενιζέλος βγαλμένος απ’ τα σπλάχνα της Goldman Sachs”. Γιατί, αποκλείεται; Τόσα και τόσα έχουν δει τα μάτια μας τόσα χρόνια. Κυρίως εκπλήξεις της ανάποδης μορφής, βέβαια, αλλά τέλος πάντων. Τίποτε δεν αποκλείεται.
Δεύτερη πιθανότητα: να σβήσει και να εξαφανιστεί γρήγορα, σαν ψηφιακό meme της εποχής.
Τρίτη πιθανότητα: να αποδειχτεί ένας αυθεντικός λαϊκιστής ηγέτης που θα μακροημερεύσει στο πολιτικό μας σύστημα συσπειρώνοντας το αντισυστημικό, ριζοσπαστικοποιημένο κομμάτι της κοινωνίας μας που αυτή τη στιγμή είναι διασπασμένο κι έξαλλο σε διάφορα άκρα.
Τότε, βεβαίως, μολονότι μπορούσαμε να κάνουμε κάποιες εικασίες, στην πραγματικότητα δεν ξέραμε ποιο από τα τρία ήταν πιο πιθανό να συμβεί, καθότι κανένας δεν γνώριζε το οτιδήποτε για έναν εντελώς άγνωστο πολίτη άλλης χώρας, χωρίς προϋπηρεσία στην πολιτική ή τα κοινά γενικότερα, χωρίς δημόσιο λόγο και χωρίς καμία δράση στη δική μας χώρα, όπου μας ήρθε σαν άλλη θεία απ’ το Σικάγο για να μας πει πώς γίνονται τα πράγματα. Έκτοτε, όμως, έχουν μεσολαβήσει κάποια πράγματα. Έχουν περάσει μερικοί μήνες, έχουμε δει ένα δείγμα γραφής. Και μπορούμε να κάνουμε μερικές σκέψεις. Γιατί να ασχοληθούμε με αυτό το θέμα, θα μου πείτε; Έχουμε λύσει όλα τα άλλα προβλήματα, και θα μας πειράξει ένα πολιτικό κόμμα σε αποδρομή; Εν μέρει δίκιο θα ‘χετε. Η κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ, όμως, με τον τρόπο που γίνεται αποτελεί ένα φαινόμενο που δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της ελληνικής δημοκρατίας, και ίσως και στην ιστορία της δημοκρατίας εν γένει. Αυτό που συνέβη το Σεπτέμβριο του 2023 στον παλαβό, αλλοπρόσαλλο κόσμο μας το αντιμετωπίζουμε έκτοτε σαν άλλο ένα συμβάν, αλλά δεν θα έπρεπε. Γιατί πρόκειται για κάτι το πρωτοφανές, το προφανώς αξιοσημείωτο. Και κάτι το δυνητικά επικίνδυνο. Οπότε αξίζει να συζητάμε γι’ αυτό, πέρα από το επίπεδο των παραπολιτικών σχολίων και των κουτσομπολίστικων εκπομπών. Μερικές σκέψεις, λοιπόν.
Πρώτα απ’ όλα, ο κ. Κασσελάκης είναι ακόμα Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό δεν είναι μικρό πράγμα και δεν ήταν εξαρχής αυτονόητο. Δεύτερον, αυτό που μας έδειξε πεντακάθαρα το τελευταίο πεντάμηνο ήταν το ότι ο νέος Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ είναι ένας από εμάς: όμορφος, γυμνασμένος, κι άνθρωπος που δεν ενδιαφέρεται καθόλου μα καθόλου για το ΣΥΡΙΖΑ. Για το κόμμα και όσα αυτό περιλαμβάνει, εννοώ: για κομματικούς μηχανισμούς, επιτροπές, γραμματείες, όργανα, ιδεολογικές ή άλλες πολιτικές αναφορές και καταβολές και, βεβαίως, για τα πρόσωπα. Αυτά που συμβαίνουν στο κόμμα μπορεί με πρώτη ανάγνωση να μοιάζουν με διάλυση, αλλά με μια δεύτερη ανάγνωση μοιάζουν με άλωση. Αποξενώνοντας, προσβάλλοντας, προκαλώντας και απολύοντας, ο κ. Κασσελάκης δείχνει ξεκάθαρα ότι δεν ενδιαφέρεται να συνεχίσει να υπάρχει το κόμμα “ΣΥΡΙΖΑ” με τις δομές και τους ανθρώπους που υπήρχαν πριν. Από τα λόγια και τις πράξεις του γίνεται σαφές ότι τον ενδιαφέρει να συνεχίσει να υπάρχει ένα κόμμα με τον ίδιο Πρόεδρο, αλλά όχι αυτό. Με το που ανέλαβε, λοιπόν, άρχισε να αμφισβητεί και να απονομιμοποιεί όλα τα συστατικά του κόμματος, με πρώτους τους ανθρώπους. Για εμάς που είμαστε απ’ έξω, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό πράγμα. Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται, βεβαίως, ξενίζει και απωθεί και τον πιο καλοπροαίρετο εξωτερικό παρατηρητή, με την έλλειψη σοβαρότητας και επαγγελματισμού και τις πολλές ενδείξεις ανωριμότητας και ναρκισσισμού.
Σε αυτή την προσπάθεια ο Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ έχει διάφορους χρήσιμους offline και (κυρίως) online συνοδοιπόρους, οι οποίοι σπεύδουν να επιτεθούν κι αυτοί σε όλους αυτούς τους εσωτερικούς εχθρούς του ΣΥΡΙΖΑ οι οποίοι μέχρι πρότινος ήταν, βασικά, ο ΣΥΡΙΖΑ. Η αποψίλωση του ανθρώπινου δυναμικού γίνεται σταδιακά αλλά ταυτόχρονα και κάπως τσαπατσούλικα, με αποτέλεσμα το σχέδιο να γίνεται πεντακάθαρο, οφθαλμοφανές σε όλους. Σε ένα πάνελ που βρέθηκα την εποχή της απόσχισης της μετέπειτα “Νέας Αριστεράς”, οξυδερκής πρώην υπουργός δήλωσε ευθαρσώς, όχι ως πρόβλεψη, αλλά ως δεδομένη και φυσική εξέλιξη των πραγμάτων, ότι μετά την αποχώρηση των πρώτων αντιφρονούντων, ο κ. Κασσελάκης θα προχωρούσε στην εκδίωξη και των υπολοίπων, που τότε ακόμα θεωρούνταν “μαζί του”. Πράγμα που έκτοτε συμβαίνει, βεβαίως.
Θα αναρωτιόταν κάποιος αφελής και καλόπιστος: μα οι ψηφοφόροι ή τα μέλη του κόμματος δεν βλέπουν κάποιο θεματάκι εδώ; Κάποια αντίφαση; Πόσο νόημα βγάζει αυτή η ιδέα ότι όλα τα παραδοσιακά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ είναι στην πραγματικότητα εχθροί του ΣΥΡΙΖΑ που πρέπει να εκδιωχθούν; Ήταν όντως το πρόβλημα του κόμματος, τα βαρίδια, οι εσωτερικοί εχθροί η Αχτσιόγλου, ο Χαρίτσης, η Αναγνωστοπούλου, ο Τσακαλώτος, ο Παπαδημούλης, ο Ηλιόπουλος, η Φωτίου, ο Τζανακόπουλος κι η μισή νεολαία; Κι αφού έφυγαν αυτοί, τώρα, μετά το συνέδριο, διαπιστώνουμε και μαθαίνουμε ότι εχθροί είναι επιπλέον και η Γεροβασίλη, ο Τεμπονέρας, ο Ζαχαριάδης, ο Παππάς, ο άλλος Παππάς, και ο κάποτε φίλος και πειθήνιος Πολάκης; Κι αν όλοι αυτοί είναι το πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ, η ερώτηση που προκύπτει είναι: ποιος μένει; Ποιος δεν είναι πρόβλημα; Τι μένει από τον ΣΥΡΙΖΑ όταν φύγουν όλοι οι συριζαίοι; Θα κάνει ήχο όταν πέσει στο δάσος, αν δεν είναι εκεί κανείς να τον ακούσει;
Μα καλά, θα ρωτήσει κάποιος άλλος: δεν υπάρχει κανένα θετικό από αυτό το πεντάμηνο τρενάκι-του-τρόμου στον ΣΥΡΙΖΑ; Δεν έχει εμφανιστεί τίποτε νέο κι αισιόδοξο; Και η απάντηση είναι, βεβαίως, ότι έχει: η αναζωογονητικά αυτονόητη κανονικοποίηση της παρουσίας ενός ανοιχτά ομοφυλόφιλου άνδρα στην πολιτική μας πραγματικότητα. Δεν είναι μικρό πράγμα. Το ότι όλους αυτούς τους μήνες οι μόνες αναφορές στον σεξουαλικό προσανατολισμό του Προέδρου του κόμματος που είναι στην αξιωματική αντιπολίτευση ήταν μόνο κάποιες ελάχιστες, αποκρουστικές ατάκες στο βόρβορο των τηλεοπτικών πάνελ, οι οποίες μάλιστα έγιναν δακτυλοδεικτούμενες και καταδικάστηκαν από τους πάντες, είναι σπουδαίο πράγμα. Ένας λαός που, όπως αποδείχτηκε και πρόσφατα, έχει ακόμα μέσα του μεγάλους θύλακες συντήρησης, χάρη στον Σ. Κασσελάκη εκπαιδεύεται καθημερινά αθόρυβα στην αποδοχή και τη συμπερίληψη, ίσως χωρίς να το καταλαβαίνει, αλλά με ανυπολόγιστα οφέλη. Η ορατότητα αυτής της μορφής είναι σημαντικό πράγμα.
Κατά τα άλλα, όμως, από ό,τι έχουμε δει ως τώρα μπορούμε με ασφάλεια να υποθέσουμε ότι από τις τρεις πιθανότητες που αναφέραμε στην αρχή η μία από απειροελάχιστη τείνει, πλέον, στο μηδέν. Οι άλλες δύο εξακολουθούν να είναι μοιρασμένες, κατά τη γνώμη μου. Το 2025 τέτοιο καιρό είναι πιθανό, όντως, ο κ. Κασσελάκης να είναι για το πολιτικό μας σύστημα μια ανάμνηση. Μπορεί, όμως, να είναι κάτι άλλο. Ένας παράγοντας αποσταθεροποιητικός. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα κενό στο πολιτικό μας σύστημα. Όχι, δεν εννοώ το κενό στην αξιωματική αντιπολίτευση (αυτό υπάρχει, αλλά δεν αφορά τον ΣΥΡΙΖΑ ή όποιο θα είναι το επόμενο όνομά του) ούτε σε κάποιο θολό κεντρο-αριστερό σημείο του ιδεολογικού άξονα. Το κενό στο οποίο αναφέρομαι δεν έχει καν νόημα να το ψάχνουμε στον άξονα δεξιά-αριστερά (έναν άξονα που ούτως ή άλλως έχει ελάχιστη χρησιμότητα πια) αλλά στον άξονα συνταγματική νομιμότητα – παράλληλα σύμπαντα. Αναφέρομαι στο κενό εκπροσώπησης του εκλογικού σώματος που ψηφίζει πλέον μόνο συναισθηματικά, μόνο αντισυστημικά, που αδιαφορεί για το “συνταγματικό τόξο”, για τους θεσμούς του κράτους, για την υγεία της δημοκρατίας ή άλλα τέτοια πράγματα που ταλανίζουν ρομαντικές ψυχές σαν τις δικές μας. Θα ήταν εφικτό ο κ. Κασσελάκης να συσπειρώσει αυτό τον κόσμο; Προσεκτικοί μα ίσως κακεντρεχείς παρατηρητές όσων συμβαίνουν (λαμβάνοντας υπόψιν και το ότι ο κ. Κασσελάκης μέχρι το 2019 ήταν εγγεγγραμμένος ψηφοφόρος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος στη χώρα του) επισημαίνουν ότι δεν θα είχε κανένα πρόβλημα να το πάει προς τα εκεί. Ένα αντεπιχείρημα, ίσως, θα ήταν το ότι του λείπει κάτι που κατά κανόνα είναι απαραίτητο για να επιτύχει κάποιος ως ευρείας αποδοχής λαϊκιστής, και αυτό το κάτι είναι η δημοφιλία. Αξίζει ίσως να υπενθυμίσουμε πως όταν ένα ελληνικό κόμμα αλλάζει ηγεσία, σχεδόν πάντα αυξάνει την εκλογική του δύναμη. Αυτό έγινε στη Νέα Δημοκρατία, το ίδιο έγινε και στο ΠΑΣΟΚ και τις δύο τελευταίες φορές που άλλαξε αρχηγό. Στην περίπτωση του κ. Κασσελάκη, όμως, έχουμε το σπάνιο φαινόμενο ένα καινούργιο, φρέσκο και αμόλυντο πρόσωπο να προκαλεί περαιτέρω δημοσκοπική συρρίκνωση. Σε προχτεσινή έρευνα ο Σ. Κασσελάκης βγήκε ο πολιτικός αρχηγός με τις λιγότερες θετικές γνώμες στο δείγμα (18,1%), πίσω από τη Ζωή Κωνσταντοπούλου και το Βελόπουλο. Μετά από πέντε μήνες έντονης παρουσίας σε λάιφσταϊλ εκπομπές, παραπολιτικά νέα και το ΤικΤοκ, δεν έχει γίνει αγαπητός στο εκλογικό σώμα. Αυτό το πρόβλημα δεν αποκλείεται να αποδειχθεί εμπόδιο ανυπέρβλητο στο μέλλον.
Μολαταύτα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των οξυδερκών συνομιλητών που το τελευταίο διάστημα συλλέγω σαν κάρτες Πανίνι, ο νέος Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ σκοπεύει: να προχωρήσει με την σταδιακή εκδίωξη όλων των στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ, να εξασφαλίσει ότι το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών (για το οποίο αδιαφορεί) δεν θα είναι κριτήριο αξιολόγησης της ηγεσίας του έχοντας απομακρύνει όσες και όσους θα μπορούσαν να τον αμφισβητήσουν, και στη συνέχεια να αλλάξει το σήμα και το όνομα του κόμματος, να εξαρθρώσει ό,τι έχει απομείνει από το “μηχανισμό” και να αρχίσει τη στροφή προς το brand του λαϊκισμού που θα επιλέξει, ως άλλος ένας πλούσιος και προνομιούχος γόνος που υποδύεται τον αποκλειστικό εκπρόσωπο και υποστηρικτή του “λαού” ενάντια στις κακές ελίτ, ποντάροντας πάντα στη αδιαμεσολάβητη σαγήνη του ΤικΤοκ και την φιλοξενία των λάιφσταϊλ εκπομπών της τηλεόρασης, ευελπιστώντας να γίνει ο Έλληνας Τραμπ/Μιλέι/Ντούντα/Μελόνι/Μπουκέλε/AMLO ή ό,τι άλλο μοιάζει πιο πιθανό να πιάσει εδώ. Ακούγεται περίεργο; Αδιανόητο; Μπορεί. Θα ήταν το πρώτο ή το τελευταίο αδιανόητο πράγμα που συμβαίνει στον κόσμο μας;
Και βέβαια είναι κάπως ειρωνικό, σαν σκαμπρόζικο καπρίτσιο της μοίρας, το ότι ένα από τα όχι πιο υγιή και δημοκρατικά κομμάτια του ΣΥΡΙΖΑ, αυτό που έχει απομείνει εγκλωβισμένο στο κόμμα να παρακολουθεί αποσβολωμένο και ανίσχυρο την αποσυναρμολόγηση όσων έχτισαν την δεκαετία που μας πέρασε, μπορεί να είναι η προτελευταία γραμμή άμυνας της δημοκρατίας μας απέναντι σε αυτό το ενδεχόμενο.
Ποια θα ήταν η τελευταία; Ποιος άλλος;
Ο λαός.
Οι όμορφοι κι οι γυμνασμένοι, εμείς.