Με αφορμή τη συζήτηση στη Βουλή του σχεδίου νόμου «Ενίσχυση του δημόσιου πανεπιστημίου – Πλαίσιο λειτουργίας μη κερδοσκοπικών παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων», είναι αναγκαίο να γίνουν μερικές πρόσθετες επισημάνσεις σχετικά με τη συνταγματικότητα των προτεινόμενων διατάξεων, ως συνέχεια της πληθωρικής επιστημονικής συζήτησης.
Στο άρθρο 127 του σχεδίου νόμου καθορίζονται οι σκοποί της μεταρρύθμισης. Ως πρωταρχικός σκοπός τίθεται η ρύθμιση της εγκατάστασης, οργάνωσης και λειτουργίας παραρτημάτων αλλοδαπών –ήδη υφιστάμενων και λειτουργούντων– πανεπιστημίων και όχι η σύσταση νέων ανώτατων σχολών. Ως εκ τούτου, δεν ανακύπτει ζήτημα αντίθεσης της πρόβλεψης αυτής με την παρ. 8 του άρθρου 16 του Συντάγματος, σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται, ρητά, η σύσταση ανωτάτων σχολών και όχι και παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων. Κατά συνέπεια, η εγκατάσταση παραρτημάτων δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της απαγόρευσης του άρθρου 16Σ.
Το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δεν είχε προβληθεί το επιχείρημα αυτό, οφείλεται στους εξής λόγους. Πρώτον, διότι δεν είχε εξελιχθεί, τόσο, η νομολογία, η ελληνική και η ευρωπαϊκή, σχετικά με την επαγγελματική ισοτιμία των πτυχίων που παρείχαν τα ιδιωτικά κολέγια. Τα τελευταία παρείχαν εκπαιδευτικές υπηρεσίες τριτοβάθμιας εκπαίδευσης επ’ αμοιβή και πτυχία άσκησης επαγγέλματος, ισότιμα πανεπιστημιακών σχολών. Αγνοώντας πλήρως ή παρακάμπτοντας την απαγόρευση ίδρυσης ανωτάτων σχολών στο άρθρο 16Σ. Χωρίς οι σημερινοί διαπρύσιοι υπερασπιστές του δημόσιου πανεπιστημίου να διαμαρτύρονται. Κραυγαλέο παράδειγμα συνταγματικού στρουθοκαμηλισμού.
Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο η «εξελικτική» ή «πραγματιστική» αυτή ερμηνεία του Συντάγματος έγινε δυνατή σήμερα, οφείλεται στην αντίστοιχη εξέλιξη της νομολογίας του ΔΕΕ και ειδικά σε μια απόφασή του, που έκρινε το 2020 αντίθετη προς το ενωσιακό δίκαιο την άρνηση της Ουγγαρίας να επιτρέψει την εγκατάσταση στη χώρα της παραρτήματος πανεπιστημίου από τις ΗΠΑ.
Ο τρίτος λόγος είναι ότι το 2018 υιοθετήθηκε η Ευρωπαϊκή Χάρτα των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, η οποία κατοχύρωσε ρητά στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη και την ακαδημαϊκή ελευθερία και μάλιστα ως ελευθερία της ίδρυσης ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων. Αυτό σημαίνει ότι η ακαδημαϊκή ελευθερία, που κατοχυρώνεται ρητά στο άρθρο 16 παρ. 1 του Συντάγματος, θα πρέπει, τώρα πια, να ερμηνεύεται, σε αρμονία με το νόημα που έχει στην Ευρωπαϊκή Χάρτα των Δικαιωμάτων. Ο τέταρτος λόγος είναι ότι σήμερα έχει δημιουργηθεί και λειτουργεί ένας ενιαίος ευρωπαϊκός χώρος πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, που εφαρμόζει κοινά κριτήρια αξιολόγησης και πιστοποίησης προγραμμάτων σπουδών και ίδρυσης και λειτουργίας πανεπιστημιακών σχολών.
Με βάση αυτήν την ερμηνεία του Συντάγματος, θα πρέπει, επομένως να θεωρείται ότι δεν αντιβαίνει στο Σύνταγμα και είναι συμβατός με το ενωσιακό δίκαιο, ο καθορισμός σύμφωνα με το άρθρο 128 ενός πλαισίου εγκατάστασης και λειτουργίας παραρτημάτων, αναγνωρισμένων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της αλλοδαπής με αυστηρές διαδικασίες προληπτικού και κατασταλτικού ελέγχου της ποιότητάς τους, μέσω της θέσπισης ειδικού καθεστώτος πιστοποίησης, αδειοδότησης και αδιάλειπτης εποπτείας από τα αρμόδια όργανα της ελληνικής πολιτείας, με γνώμονα το γενικό συμφέρον και τις επιταγές του Συντάγματος.
Το ίδιο ισχύει και με το άρθρο 144 του νομοσχεδίου, που ορίζει ότι τα παραρτήματα θα αδειοδοτούνται και θα λειτουργούν στην Ελλάδα, υποχρεωτικά, με τη μορφή Νομικών Προσώπων Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, και θα παρέχουν προγράμματα σπουδών πιστοποιημένα από το μητρικό ίδρυμα και θα απονέμουν τίτλους σπουδών του μητρικού ιδρύματος.
Καταληκτικά, το σχέδιο νόμου έρχεται να προσαρμόσει το παρωχημένο κλειστό, κρατο-κεντρικό νομοθετικό πλαίσιο στα σύγχρονα πραγματικά δεδομένα της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ευρώπη και σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει. Να το ανοίξει στον κόσμο.
Η ελληνική δημόσια πανεπιστημιακή εκπαίδευση και έρευνα, οι παντοειδείς επιστήμονές μας, που διαπρέπουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, δεν έχουν τίποτε να φοβηθούν από την εγκατάσταση ξένων παραρτημάτων. Αντίθετα, μπορούν να επωφεληθούν από την παρουσία τους και να ενεργοποιηθούν ώστε να δείξουν την αξία τους και να γίνουν εστίες αναγέννησης της πανεπιστημιακής παιδείας μας με διεθνή ακτινοβολία.
Ο κ. Αντώνης Μανιτάκης είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, επικεφαλής της επιστημονικής επιτροπής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.