To 1974, το συναίσθημα περίσσευε και οι πληγές έχαιναν. Το Πολυτεχνείο ήταν ακόμη «εκεί». Πενήντα χρόνια μετά, η εποχή εκείνη είναι πλέον παρελθόν, με ό,τι μπορεί να σημαίνει η λέξη. Απόσταση, άγνοια, διαστρέβλωση, αποτίμηση, προβληματισμό, ζύγιασμα, ξανακοίταγμα. Η μνήμη ακόμη και όσων συμμετείχαν στα γεγονότα, καμιά φορά ξεγελάει. Είναι πολλές οι επιστρώσεις, καταιγιστικά τα όσα έχουν μεσολαβήσει, η ανίχνευση της «αλήθειας» μπορεί και να μην είναι μία. Μπορεί οι αλήθειες να είναι πολλές και με αποκλίσεις μεταξύ τους. Οι μαρτυρίες μετράνε. Δύσκολο να αμφισβητηθούν, τουλάχιστον όσα έχουν καταγραφεί. Ο Αρθουρ Μίλερ διαβάζει τη συγκλονιστική κατάθεση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μιας 24χρονης γυναίκας εγκύου που βασανίστηκε και απέβαλε· η Λίλιαν Χέλμαν ένα γράμμα που δεν τελείωσε ούτε ταχυδρομήθηκε, από φοιτητή που μετείχε στην κατάληψη του Πολυτεχνείου. Παραληρεί για τις «αξέχαστες Τετάρτη και Πέμπτη», ακολούθησε όμως και η μοιραία Παρασκευή· ο Μαξιμίλιαν Σελ διαβάζει επιστολή με παραλήπτη Eλληνα εργάτη στη Γερμανία: «Ο Δημήτρης σκοτώθηκε…»· ο Λόρενς Ολίβιε απαγγέλλει Σεφέρη: «Οπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει·/ παραπετάσματα βουνών αρχιπέλαγα γυμνοί γρανίτες… Το καράβι που ταξιδεύει το λένε ΑΓΩΝΙΑ 937».
Η Μελίνα Μερκούρη, ο Μίκης Θεοδωράκης, η Ολυμπία Δουκάκη, ο Γιάννης Μαρκόπουλος συμπληρώνουν το «καστ» της «Δοκιμής» του Ζυλ Ντασσέν, ενός δραματοποιημένου ντοκουμέντου, σε μορφή θεατρικής πρόβας, που γυρίστηκε σε ένα στούντιο στη Νέα Υόρκη, το 1974, ως πράξη αντίστασης και διεθνούς ενημέρωσης για τη χούντα των συνταγματαρχών. Ολοκληρώθηκε όμως τη στιγμή της πτώσης της δικτατορίας και έτσι δεν κυκλοφόρησε ποτέ κανονικά στις αίθουσες. Παραμένει, με όλον τον ρομαντισμό, την υπερβολή και την εξιδανικευτική διάθεσή του, τεκμήριο μιας γενιάς, μιας εποχής, ενός κόσμου… Θα προβληθεί στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (7-17 Μαρτίου), στο αφιέρωμα «Γιορτάζοντας τα 50 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας». Χθες ολοκληρώθηκε το τριήμερο συνέδριο με θέμα «Μεταπολίτευση: 50 χρονιά μετά» (με διοργανώτρια την «Κ»). Το 2024 προσφέρεται για απολογισμούς. Μισός αιώνας πορεία, παρά τις ταχύτητες στις οποίες ζούμε, είναι μεταίχμιο για ένα παρελθόν εξίσου μακρινό όσο και κοντινό. Είναι πολλοί όσοι έχουν ακόμη ζωντανή μνήμη των γεγονότων, άλλοι βιωματική, συμμετέχοντας σε αυτά, άλλοι από απόσταση, όλοι όμως παρακολουθώντας, αναθεωρώντας, αναζητώντας στη συνέχεια τον «δικό τους» δρόμο – όχι πια συλλογικό.
Γιορτάζοντας τα 50 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, πώς ξαναδιαβάζει κανείς το χθες με τα ερμηνευτικά εργαλεία τού σήμερα;
Το στοίχημα αναδύεται διπλό: από τη μία, πώς ξαναδιαβάζει κανείς το χθες με τα ερωτήματα και τα ερμηνευτικά εργαλεία τού σήμερα· από την άλλη, πώς προχωράει και ευημερεί μια κοινωνία μέσα από χωριστές διαδρομές με διαλυμένες ή κατακερματισμένες συλλογικές θέσεις. Οι δυνάμεις της αλλαγής μπορούν να έχουν αποτέλεσμα χωρίς ευρεία στήριξη; Η ψηφιακή πραγματικότητα είναι, άραγε, από μόνη της, μια απάντηση; Η Μεταπολίτευση, ιδιαίτερα η πρώτη περίοδος (μέχρι το 1981), είναι σαν μια ξένη χώρα. Παρότι καθόρισε και διαμόρφωσε το σημερινό τοπίο, αναφέρεται σε μια Ελλάδα με διαφορετικές προσδοκίες, αντιλήψεις, προτεραιότητες, που έβγαινε όχι μόνο από την επτάχρονη δικτατορία αλλά και από μια εμφύλια διαμάχη. Από τότε η χώρα μας «ταξίδεψε» πολύ, πέρασε μεγάλα διαστήματα εσωστρέφειας και ομφαλοσκόπησης, διεκδίκησε την ευρωπαϊκή ταυτότητα θέλοντας να αποκομίσει κυρίως –άκοπα– οφέλη, νόμιζε ότι έχτιζε το αύριο μέχρι να νιώσει το έδαφος να φεύγει κάτω από τα πόδια της, κατέρρευσε και, τα τελευταία χρόνια, πασχίζει να προβάλει ένα αξιόπιστο ανάστημα στον κόσμο. Αλλά οι άνεμοι, παγκοσμίως, είναι αλλοπρόσαλλοι, οι εξελίξεις, οικονομικές, πολιτικές και περιβαλλοντικές, απρόβλεπτες.
Αν και με αποκατεστημένη τη δημοκρατία μας παραμένουμε σε ένα καράβι, στέρεο μεν, το οποίο, όμως, δεν έχει αλλάξει όνομα, μόνο ημερομηνία: ΑΓΩΝΙΑ 2024.