Κοντά στο σπίτι μου έχει ένα δρόμο με αποτυχημένα μαγαζιά. Τα τζάμια τους είναι θολά και μέσα λιμνάζουν λογαριασμοί νερού. Οι πινακίδες προδίδουν τις ιδέες των επιχειρηματιών που δεν έπιασαν. Καφές, σουβλάκι, Ιντερνετ, τοπικό παράρτημα κόμματος. Ομως, όρθιο κι αγέρωχο στην αρχή του δρόμου στέκει ένα γραφείο για στοιχήματα. Αυτό έχει συνήθως κόσμο. Μονάδες που λιμνάζουν κι αυτές εκεί σαν να ’ναι ριγμένες. Σε μία διαρκή συζήτηση με τ’ άλογα, τα νούμερα και τα δελτία.
Ενα βράδυ είδα εκεί μία κυρία που πρέπει να φορούσε τις πιτζάμες της. Ή κάτι άλλο εξίσου ανάρμοστο για να βγεις και να καθίσεις κάπου. Είχε τα μάτια καρφωμένα σ’ έναν πίνακα. Και σκέφτηκα πως μάλλον είναι εθισμένη. Δεν είχε τίποτα κοινωνικό ούτε διασκεδαστικό αυτό που έκανε. Ηταν ξεκάθαρα κάτι που έπρεπε να κάνει υπακούοντας στη φωνή μέσα της.
Στους γύρω δρόμους έχει κι άλλα σημεία όπου μπορείς να στοιχηματίσεις. Και έχουν σχεδόν πάντα κόσμο μέσα που πίνει καφέ και κοιτάζει άλογα και τις τοποθετημένες διαφημίσεις για καζίνο στις στάσεις των λεωφορείων. Μάλιστα, μερικοί απλώνουν όλους τους εθισμούς τους στο τραπέζι. Τσιγάρο, κινητό στο χέρι και το μάτι στο σκορ. Τις προάλλες είδα δύο άντρες καθισμένους σ’ ένα παρακείμενο μαγαζί που είναι καφετέρια και κάτι σαν σπορ μπαρ στην απολύτως βαλκανική εκδοχή. Σκρόλαρε ο ένας, ο άλλος έπαιζε κανονικά ένα παιχνίδι στο κινητό του, είχαν συναντηθεί για να καπνίσουν και να παίξουν, πετούσαν κι από καμία λέξη. Αλλά και σ’ ένα σημείο μελέτης όπου συχνάζω είδα τις προάλλες ένα φοιτητή που πάσχιζε να διαβάσει το βιβλίο του και άνοιγε διαρκώς στον υπολογιστή μία καρτέλα με κάτι σαν ρουλέτα. Εχανε κάμποση ώρα εκεί μέσα και μετά κοίταζε πάλι την ίδια σελίδα στο βιβλίο του κι αυτό συνέβαινε για ώρες.
Αρα αυτή η αγορά πάει καλά. Οπως πάνε καλά και τα τσιγάρα που δεν είναι τσιγάρα. Αυτά με τις γεύσεις που πιπιλάνε όλη μέρα τα μικρά σαν καρκινογόνα γλειφιτζούρια. Κι οι πλατφόρμες σκίζουν, είτε είναι πορνό είτε κοινωνικά δίκτυα. Ετσι η συζήτηση για τον εθισμό αφορά πια όχι μόνο τον τζόγο και τις γνωστές ουσίες, αλλά και το ατέρμονο σκρολάρισμα.
Δεν ξέρω εάν αυτή η επέκταση της ιδέας του εθισμού είναι άλλη μία εκδήλωση της αγωνίας μας να ιατρικοποιήσουμε τα πάντα, να αυτοδιαγνωστούμε, να βάλουμε καρτελάκι σε οποιαδήποτε συμπεριφορά μας και τελικά ν’ αυτοθεραπευτούμε, πάντως μου αρέσει ν’ ακούω πόση επιστήμη ξοδεύεται για να κοιτάζω γάτες. Η Anna Lembke, καθηγήτρια Ιατρικής στο Στάνφορντ, έχει μιλήσει εκτενώς γι’ αυτό. Για το πώς οι πλατφόρμες που χρησιμοποιούμε είναι καλά σχεδιασμένες, για να παίζουν με τη λαχτάρα μας. Ενα ακόμη μέιλ, μία ακόμη ειδοποίηση, μικρές τζούρες ντοπαμίνης.
Αλλά και τ’ άλλα πράγματα δεν είναι δύσκολο να τα βρει κανείς. Κι ενώ, στη δική μου θεώρηση του κόσμου, κανείς δεν μπορεί πραγματικά να πει σ’ άλλους ενήλικες τι να κάνουν με τη ζωή τους, νιώθω κάπως περίεργα παρατηρώντας το εξής. Από τη μία όλα επιτρέπονται (ή γίνονται ανεκτά) και πρέπει ν’ αποφασίσεις. Κι από την άλλη ξοδεύονται τόσα χρήματα για να είναι ελκυστικοί όλοι οι εθισμοί μας. Κι ακόμη: ο πραγματικός εθισμός είναι αρρώστια. Για όσους θέλουν ν’ απαλλαγούν, υπάρχει τρόπος που δεν περιλαμβάνει απίστευτα έξοδα;
Για κάποιο λόγο έχω συνδέσει την αποτοξίνωση με κέντρα κράτησης πλουσίων κάπου στην Καλιφόρνια, όπου τους κάνουν ασκήσεις διαλογισμού και τους βοηθούν να βρουν τον Θεό. Ή, στο άλλο άκρο, με κακά χρηματοδοτημένες υπηρεσίες του δήμου και του κράτους όπου προσφεύγουν οι άνθρωποι όταν πια έχουν χάσει τα πάντα. Αυτά τα δύο κλισέ όμως έχουν μια αλήθεια μέσα. Ο εθισμός κάνει διακρίσεις. Και γι’ αυτό έχει σημασία να υπάρχουν αξιοπρεπείς δομές όπου μπορεί να πάει κανείς για λίγη καθοδήγηση πριν φτάσει στο μη παραπέρα.
Στο κάτω κάτω ενδέχεται η φιλοσοφική συζήτηση περί επιλογής να είναι τόσο ενδιαφέρουσα όσο και άχρηστη. Κάτι που αφελώς κάνουν ακαδημαϊκοί, ενώ τα υλικά συμφέροντα αλωνίζουν αρρύθμιστα. Ολόκληρες αγορές και βιομηχανίες στηρίζονται στην «επιλογή» κάποιων να πάρουν ναρκωτικά και να παρτάρουν για 48 ώρες, άλλο που οι ίδιοι νομίζουν ότι καταφέρουν συντριπτικό πλήγμα στο σύστημα χορεύοντας. Μαραθώνιες συνεδριάσεις διεξάγονται για το πώς να εμφανίζεται το Facebook ώστε να παίξει νοσταλγικά με τις αναμνήσεις των μπούμερς. Και σίγουρα κάποιες εργατοώρες χάνονται στο σκρολάρισμα. Μερικοί χάνουν τη ζωή τους σε μία άνιση μάχη. Ή κάποια χρόνια απ’ αυτήν νικώντας το σύστημα από μέσα με χημικές λύσεις που χρηματοδοτούν τις πιο μαύρες ροές χρήματος.