«Ομως τελικά να αποφασίσουν κι αυτές τι θέλουν» ή «γιατί δεν έφυγε, αφού τα έβλεπε τα προβλήματα, τι καθόταν;» ή «κάτι δείχνει και για σένα ότι κάθισες μαζί του/της τόσα χρόνια». Κακοποίηση πάνω στην κακοποίηση. Ξύλο πάνω στο ξύλο. Υπουλοι χειρισμοί από τους/τις συντρόφους. Υπουλο μπούλινγκ στη δουλειά. Ενα σιγοψήσιμο. Ενα κολλώδες πλέγμα, για να πέσεις πάνω και να τα καταστρέψεις όλα. Φρικτά πράγματα, καθημερινά. Μικρά που επικάθονται το ένα πάνω στο άλλο και γίνονται ολόκληρο φορτίο. Και μερικές φορές τον μήνα το φορτίο κάνει μπαμ. Στην Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ισπανία, τη Λατινική Αμερική ακούμε πως κάποια εξαφανίστηκε, πετάχτηκε στον γκρεμό, μαχαιρώθηκε, λούστηκε με βενζίνη και μετά κάηκε ή «δεν τα κατάφερε τελικά», «υπέκυψε».
Γυναίκες πάνε κάθε πρωί στη δουλειά και βγάζουν λιγότερα από τους άνδρες συναδέλφους τους. Γυναίκες περιμένουν διπλάσιο και τριπλάσιο καιρό για ένα άλμα στην καριέρα που θα τις φέρει σε ένα ανδροκρατούμενο δωμάτιο, όπου θα πρέπει να αποδείξουν ότι δεν είναι ελέφαντες. Γυναίκες πάνε κάθε μέρα στη δουλειά άυπνες και εξαντλημένες, γιατί μεγαλώνουν παιδιά και έχουν και δουλειά και ελάχιστη στήριξη ή στήριξη μόνο από άλλες γυναίκες, τις μαμάδες τους. Γυναίκες στη δύση της ζωής τους, αόρατες, αποσεξουαλικοποιημένες, πεταμένες στην άκρη, γιαγιάδες και τίποτε άλλο. Γυναίκες με παραπάνω κιλά που θέτουν ένα ανθυγιεινό πρότυπο για τη νεολαία μας. Γυναίκες με μόρφωση, πτυχία και απόψεις που γίνονται οικιακοί σκλάβοι μόλις βρεθεί το κατάλληλο πρόσωπο.
Μικρά κορίτσια που ξοδεύουν άπειρες ώρες να ασχολούνται με την εμφάνισή τους, αντί για τα βιβλία και την επιστήμη τους. Κορίτσια που δεν έχουν προϊόντα γυναικείας υγιεινής. Κορίτσια που έχουν λεφτά και εισοδήματα και κάθε υλική προϋπόθεση της χειραφέτησης, αλλά κάτι μέσα τους τούς θέτει ένα ανυπέρβλητο όριο: δεν μπορείς, δεν θα τα καταφέρεις, δεν θα ξεφύγεις από αυτόν ή αυτήν, δεν θα ζήσεις τη ζωή που θέλεις, όχι, αδύνατον. Να σημειώσω πως βάζω και τα δύο φύλα όχι για λόγους πολιτικής ορθότητας (που είναι στον πάτο των προτεραιοτήτων μου όταν γράφω), αλλά για λόγους ειλικρίνειας. Θα ήθελα πολύ να ζούσα σε έναν κόσμο που οι γυναίκες δεν κακομεταχειρίζονται γυναίκες ή άνδρες, όμως δεν είναι ο κόσμος μας αυτός.
Δεν είναι όλα σκοτεινά, μα είναι όλα λόγοι για επαγρύπνηση. Κάτι είναι θεμελιωδώς σάπιο στον τρόπο που αλληλεπιδρούμε, μεγαλώνουμε, μορφωνόμαστε ή δεν μορφωνόμαστε (με την παλιά σημασία του όρου που κυρίως σχετιζόταν με το αν ξέρεις να φέρεσαι). Κάτι στην ελληνική κοινωνία έχει φτάσει σε ένα τέτοιο σημείο αποκτήνωσης που μαζεμένα αγόρια με κουκούλες και μηχανάκια τραμπουκίζουν άλλα μαζεμένα αγόρια με κουκούλες και μηχανάκια. Πώς θα είναι άραγε να είσαι η κοπέλα τους;
Γυναίκες πιάνουν στα χέρια τους δυσλειτουργικά πράγματα και τα κάνουν να λειτουργούν – βλ. το σπίτι, την οικογένεια. Φέρνουν βόλτα ολόκληρες επιχειρήσεις καλούμενες να αποδείξουν πράγματα που για κανέναν άνδρα –και τον πιο άσχετο– δεν τέθηκαν ποτέ υπό αμφισβήτηση, αφού η αρχική θέση του ήταν «έξω» και της γυναίκας «μέσα». Παράγουν τέχνη που υποτιμάται ή πρέπει να περνάει μια συγκεκριμένη στάθμη για να μη θεωρηθεί χάρη, ποσόστωση, δώρο της κοινωνίας προς τον αδύναμο, μόδα, τάση, επιείκεια. Παράγουν συγκλονιστική λογοτεχνία. Αναλαμβάνουν θέσεις ευθύνης και εισάγουν άλλο πρότυπο ηγεσίας κι άλλο πρότυπο ζωής για τα κορίτσια.
Ομως, όλες μας σε κάθε ηλικία, σε κάθε πόστο της κοινωνίας και μάλλον σε πολλές και διαφορετικές χώρες του κόσμου πρέπει να ξεφύγουμε από κάτι. Ολα πρέπει να κερδηθούν. Για να έχουμε κι εμείς τον χώρο μας και να υπάρχουμε στα πράγματα που έχουν σημασία, στην τέχνη, την πολιτική, ακόμη και μέσα στις οικογένειές μας, πρέπει πρώτα να φτιάξουμε τον χώρο. Πρέπει να δημιουργήσεις τον χώρο, να φτιάξεις το άνοιγμα και μετά μπορείς να βρεις μια θέση και για σένα να καθίσεις. Κι αυτό δεν είναι γκρίνια. Σκέτη διαπίστωση. Φανερός θαυμασμός. Κι ελπίδα πως οι επόμενες θα βρουν τις πόρτες ανοιχτές σε χίλια δυο πεδία, αλλά όχι στην ενδοοικογενειακή κόλαση.
Και ίσως θα βοηθούσε αν σκεφτόμασταν πού και πού και τι χρωστάμε η μία στην άλλη. Αν οφείλουμε λίγη ευγνωμοσύνη και λίγη αλληλεγγύη, λίγη αμοιβαία υποστήριξη. Σκέφτομαι αυτές που μνημονεύει η George Eliot, τις γυναίκες που ζήσανε ταπεινές ζωές και θάφτηκαν ήσυχα χωρίς τιμές ή δόξα, παρότι η ζωή τους ήταν σπουδαία. Ηταν σημαντική και έλαμπε, φώτιζε τον περίγυρό τους. Πόσες είναι αυτές; Και γιατί δεν έχουν το μνημείο τους σε κάθε πόλη;