«Δεν θέλω λέξεις επινοημένες από κανέναν άλλο. Ολες οι λέξεις έχουν επινοηθεί. Ηθελα να εγκαταλείψω την ίδια τη γλώσσα, αυτή τη βρωμόγλωσσα, την τόσο λιγδιασμένη, σαν τα νομίσματα τα χιλιοχρησιμοποιημένα από εμπόρους». «Εμπόρους ειδήσεων, εμπόρους κανονιών». Οι λέξεις τρυπάνε από τις σφαίρες, το νόημα χύνεται και τις εγκαταλείπει. Ο πόλεμος συνεχίζεται. Η εμπορία ιστοριών, κανονιών, αφηγήσεων, όλα συνεχίζονται κανονικά. Αυτά το 1916.
Τώρα, με ζεν ύφος βουδιστή ιερομόναχου, ο Πούτιν εξηγεί στο διεθνές κοινό γιατί ο πόλεμος συνεχίζεται. Αλλοι, εξίσου ζεν, εξηγούν, γιατί αφυδατώνονται παιδιά στην εμπόλεμη ζώνη. Λένε ιστορίες, πλάθουν και ξαναπλάθουν το παρόν μας με τις λέξεις και μετά φτιάχνουν «περιεχόμενο» και μετά την αντανάκλαση του περιεχομένου, για να δικαιολογήσουν την πιθανότητα λιμού στη Γάζα, την καθυστέρηση της ανθρωπιστικής βοήθειας, τον αφανισμό παιδιών, γυναικών και νηπίων, την παράνοια ενός ακόμη πολέμου. Την εξολόθρευση πολιτισμένων ανθρώπων από άλλους πολιτισμένους ανθρώπους.
Εθνη περηφανεύονται για τη στρατιωτική υπεροχή τους και την ανάπτυξη τεχνολογιών πολέμου. Είναι απολύτως λογικό και αναμενόμενο (με όρους άμυνας, ρεαλισμού και διεθνών σχέσεων). Αλλά έχει και κάτι βαθιά παράλογο (η προετοιμασία για το ενδεχόμενο αφανισμού). Η αίσθηση κάποιας παράλογης λογικής εντείνεται όταν μπαίνουν στη συζήτηση πυρηνικά όπλα ή τεχνολογίες που συνοδεύονται από μία απίθανη ένδειξη: μπορεί να καταστρέψουν τον ανθρώπινο πολιτισμό.
«Ο κόσμος είναι αυτό που είναι, δηλαδή όχι και πολλά. Αυτό το γνωρίζουμε όλοι από χθες», οπότε και κυκλοφόρησαν οι ειδήσεις για την ατομική βόμβα, γράφει ο Αλμπέρ Καμύ, 8 Αυγούστου 1945, στην εφημερίδα Combat. «Θα το συνοψίσουμε σε μία φράση», λέει, «ο μηχανικός πολιτισμός έφτασε μόλις στον έσχατο βαθμό αγριότητάς του». Αυτή η εσχατιά διαρκώς μετακινείται. Λίγο παραπέρα. Κάπου ακόμη πιο τρομακτικά. Εχει σπάσει ένα ταμπού. Τις λέξεις «αφανισμός» κι «εξόντωση» τις ακούμε στις ειδήσεις. Τις χρησιμοποιούμε ακόμη και σε συγκείμενα ειρηνικά (εάν μπορούμε να μιλάμε για τέτοια σ’ έναν συνδεδεμένο κόσμο). Λέμε για παράδειγμα: η τεχνητή νοημοσύνη έχει κάποιες πιθανότητες να μας αφανίσει. Η εσχατιά πάει ένα βήμα παρακάτω. Λέμε ιστορίες. Παλεύουμε να βρούμε νόημα.
Μερικές ιστορίες είναι παιδιά της «τρομερότερης μανίας καταστροφής που έχει επιδείξει ο άνθρωπος εδώ και αιώνες», για να κλέψω πάλι μια φράση του Καμύ. «Μπροστά στις τρομακτικές προοπτικές που ανοίγονται για την ανθρωπότητα, αντιλαμβανόμαστε ακόμη καλύτερα ότι η ειρήνη είναι η μόνη μάχη που αξίζει να δοθεί. Δεν είναι πια μια προσευχή, αλλά μία διαταγή που πρέπει να ανέλθει από τους λαούς προς τις κυβερνήσεις». Η αυξημένη ορατότητα των πολεμικών ειδήσεων, η υψηλής ανάλυσης κάλυψη της φρίκης των βομβών, του λιμού, τον κτιρίων που γίνονται μπάζα, των παιδιών που γίνονται πρόσφυγες και των γυναικών που γίνονται αντικείμενο εμπορίας, δεν έχει πραγματικά εμποδίσει τους πολέμους.
«Πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στην κόλαση και στον ορθό λόγο», λέει ο Καμύ. Το ερώτημα είναι διαρκές. Κυκλώνει την ανθρωπότητα από χίλιες μεριές. Ο ορθός λόγος γίνεται επιστημονική ορθολογικότητα που παραλογίζεται, ένα σύστημα εσωτερικά συνεκτικό χωρίς σχέση με τη ζωή των ανθρώπων, χωρίς σύνδεση με τα πράγματα που έχουν σημασία. Μια μηχανική, αλγοριθμική πλέον, λογική που γίνεται σκέτος παραλογισμός (βλ. θ’ αναπτύξω τεχνολογίες που αυξάνουν την πιθανότητα αφανισμού της ανθρωπότητας).
Ολα τα παραθέματα τα βρήκα στο εξαιρετικό Η μεγάλη Αφήγηση του Johann Chapoutot (Πόλις). Ενα βιβλίο που είχα ανάγκη. Βλέποντας παιδιά να ψάχνουν φαγητό μες στα σκουπίδια και νερό στ’ αποκαΐδια, νιώθουμε, αν δεν το ’χουμε χάσει τελείως, την ντροπή που μας αναλογεί. Είναι μια αποκαρδιωτική αίσθηση που προστίθεται στη γενική υποχώρηση του νοήματος, στη γενική δυσκαμψία στη νοηματοδότηση. Υπάρχει κάποια λογική σ’ όλο αυτό; Στον πόλεμο;
Θα είναι κάτι που δεν καταλαβαίνω εγώ, λέμε. Κάποια υψηλά μαθηματικά της ανθρώπινης συμβίωσης που μου διαφεύγουν καθώς διαβάζω για πυρηνικές απειλές, τεχνητές νοημοσύνες-ρόμποκοπ και ανθρωπιστική βοήθεια που αργεί. Φτιάχνουμε μια ιστορία. Την καταπίνουμε σαν χάπι. Κάτι μου διαφεύγει, λέμε, θα υπάρχει κάποια λογική σ’ αυτή την κόλαση, κάποια μηχανική που δικαιολογεί το πέρασμα της φρίκης.
