Η εξώθηση της Κέιτ Μίντλετον σε δημόσια ομολογία της ασθένειάς της υπήρξε ένα επικοινωνιακό γεγονός που ακόμη εκτυλίσσεται. Για να το κατανοήσουμε, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι ο τρόπος που επικοινωνούμε και ενημερωνόμαστε την εποχή των social media μπορεί να έχει μεγάλες διαφορές με το παρελθόν, όμως έχει και μια κοινή αναφορά. Αυτή είναι ο επικοινωνιακός κώδικας του ταμπλόιντ που έχει μια μεγάλη δημοσιογραφική ιστορία, ιδιαίτερα στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Το 1886 ο ιδρυτής της Daily Mail, Λόρδος Nόρθκλιφ, θα ενώσει τις λέξεις tablet και alkaloid, και θα εισαγάγει τον όρο tabloid, περιγράφοντας έτσι «το μικρό και αποτελεσματικό χάπι ειδήσεων» που θα κοστίζει μόλις μισή πένα. Αν και ο ταμπλόιντ Τύπος έχει ταυτιστεί με συντηρητικές αντιλήψεις, τα πρώτα χρόνια ανάπτυξής του θα εναντιωθεί στη βικτωριανή ηθική, θα συμπαραταχθεί με τον «καθημερινό άνθρωπο» και θα υποστηρίξει το Εργατικό Κόμμα. Το 1969, η Sun κάτω από τα χέρια του Ρούπερτ Mέρντοχ θα κρατήσει το φιλολαϊκό προφίλ της ταμπλόιντ δημοσιογραφίας, αλλά αυτή πλέον θα στραφεί θετικά προς τις συντηρητικές πολιτικές αντιλήψεις. Ο αντιμεταναστευτικός και ομοφοβικός λόγος της ταμπλόιντ δημοσιογραφίας τη σφραγίζει σε μεγάλο βαθμό, κάνοντας φορέα όχι μόνο δραματοποίησης της πραγματικότητας αλλά και ενός πολύμορφου στιγματισμού, συνήθως μάλιστα ανθρώπων που βρίσκονται στην κοινωνική, πολιτική ή οικονομική ελίτ. Η ενασχόληση, δε, με τα βασιλικά ζητήματα, με σκληρό τρόπο ενίοτε, θα γίνει αγαπημένο μοτίβο της.
Την εποχή των social media, η υφολογία και τα ενδιαφέροντα του ταμπλόιντ Τύπου διαχέονται ακόμη παραπάνω. Το να κατανοήσει κανείς αυτό το φαινόμενο προϋποθέτει να κατανοήσει τον λόγο που παρήγαγε η ταμπλόιντ δημοσιογραφία στη μετανεωτερική δημόσια σφαίρα. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, οι «διαφορετικές» (λιγότερο πολιτικές) ειδήσεις που αναφέρονται σε καταστροφές, στη ζωή των celebrities, στις ηρωικές πράξεις άσημων ανθρώπων, στα χαριτωμένα κατοικίδια, στη μαγειρική και στον καιρό, αποτελούν βασικό όγκο των αναρτήσεων που γίνονται στα social media. Αν και αυτή η πληροφοριακή ατζέντα έχει υποτιμηθεί θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι εντάσσεται και υπηρετεί συγκεκριμένα αφηγηματικά αρχέτυπα, που επιχειρούν να λύσουν βασικά ερωτήματα και κοινωνικές αγωνίες, όπως τι είναι αξιοσημείωτο, τι είναι το ωραίο, ποιος είναι το θύμα, ποια είναι η απειλή, ποια είναι η σχέση μας με το παρελθόν.
Η διάδοση της ταμπλόιντ θεματολογίας στα σημερινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης εμπεδώνει ακόμη παραπάνω την αίσθηση μιας γενικευμένης αβεβαιότητας. Οπως έχει εύστοχα διαπιστωθεί, η λογική του ταμπλόιντ είναι από τις λίγες που επιλύουν την αντίφαση μεταξύ τυχαίου και σταθερού, καθώς εντάσσει το απρόβλεπτο και επεισοδιακό στους ευρύτερους κύκλους της διαρκούς πληροφοριακής επανάληψης, ενώ περιγράφει έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτες δυνάμεις.
Βέβαια, η ταμπλόιντ λογική που αναπαράγεται δεν έχει μόνο τη μοιρολατρική, μεταφυσική και ενίοτε καθησυχαστική πτυχή της. Εχει και την «αρπακτική» της διάσταση, με τους παπαράτσι, τους εκβιασμούς, την ενίσχυση της νοοτροπίας του όχλου, της προσβολής, της ηθικολογικής αυταρέσκειας. Αυτή η επιθετική διάσταση του ταμπλόιντ ύφους βλέπουμε να επικρατεί πολύ συχνά στην εποχή του ψηφιακού εκδημοκρατισμού. Το ιδιωτικό και το μύχιο δεν μπορεί να γίνουν αποδεκτά για κανέναν «ισχυρό», ούτε για τη βασιλική οικογένεια.
Αλλωστε, μία από τις μεγαλύτερες αλλαγές του σύγχρονου νεωτερικού κόσμου είναι ότι έκανε το ζήτημα της διαφάνειας για τα πρόσωπα εξουσίας έναν καθολικό και σε ορισμένες περιπτώσεις απόλυτο κανόνα. Κατήργησε τη λογική της «αυλής». Κανένας φορέας εξουσίας δεν δικαιούται να κρύψει στοιχεία που αφορούν την ιδιωτική του ζωή. Η βασιλική οικογένεια της Μ. Βρετανίας άλλωστε, στον βαθμό που κατάφερε να εκσυγχρονιστεί, το έκανε δίνοντας όλο και περισσότερο στα φώτα της ταμπλόιντ δημοσιότητας στοιχεία της «προσωπικής» της ζωής. Ο θάνατος της λαίδης Νταϊάνα αποτέλεσε τη τραγική κατάληξη αυτού του «ανοίγματος» στην κοινή γνώμη.
Ετσι και σήμερα, η οδυνηρή στιγμή της ασθένειας και η εύλογη προσπάθεια να τη διαχειριστεί ακόμη και μια πριγκίπισσα με μη τραυματικό τρόπο για την ίδια και τους κοντινούς της δεν μπορεί να μείνει «προσωπική» υπόθεση. Είναι εξ ορισμού μέρος της ταμπλόιντ παγκόσμιας κοινότητας που συγκροτείται εδώ και δεκαετίες και η οποία έχει ως βασικό συνεκτικό παράγοντα τη διαρκή επιτήρηση, τον συνεχή έλεγχο, τη στηλίτευση ή αποθέωση οποιασδήποτε δημόσιας προσωπικότητας. Σε αυτή την κοινότητα, η απόκρυψη «κακών μαντάτων» από τους «άρχοντες» δεν προσλαμβάνεται ως στιγμή ευαισθησίας ή αδυναμίας, αλλά ως μιας ανεξήγητης εσωστρέφειας που ανοίγει τον δρόμο σε συνωμοσιολογικές θεωρίες, σε θεωρίες που εκφράζουν πάνω από όλα τον φόβο ότι η εξουσία επαναφέρει το δικαίωμά της στη μυστικότητα.
*Ο κ. Βασίλης Βαμβακάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ.