Πώς μεγαλώνουν τα κορίτσια στην Ελλάδα σήμερα; Σε μια κοινωνία όπου ο μισογυνισμός επιβιώνει αλλά οπού αργά ο ρόλος των γυναικών αλλάζει, τι στάσεις, απόψεις και προσλαμβάνουσες έχουν τα μικρά κορίτσια καθώς μετατρέπονται σε νεαρές γυναίκες; Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα το οποίο δύσκολα μπορεί ένας μεσήλικας στην εποχή μας (εγώ) να απαντήσει, ακόμα κι αν έχει μικρά κορίτσια μέσα στο σπίτι του (έχω). Διάβασα πρόσφατα ένα βιβλίο που μου έδωσε μερικές ενδιαφέρουσες απαντήσεις. Οι “Μικρές Επικίνδυνες”, ένα βιβλίο που φτιάχτηκε με την επιμέλεια του Women On Top, των WomenAct και της αθηΝΕΑ και κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Key Books, περιέχει τις ιστορίες εκατό κοριτσιών και νέων γυναικών ηλικίας από 13 μέχρι 22 ετών που ζουν στην Ελλάδα. Η κάθε ιστορία έχει έκταση μόνο λίγων σελίδων και είναι όλες γραμμένες σε πρώτο πρόσωπο. Ευτυχώς, οι επιμελήτριες δεν ανάθεσαν στις 100 συμμετέχουσες να γράψουν τις ιστορίες μόνες τους, αλλά τα κείμενα προέκυψαν από συνεντεύξεις που διαφυλάσσουν με την προσωπική γλώσσα κάθε παιδιού ή κοπέλας με πιο άμεσο, “προφορικό” τρόπο, αλλά ταυτόχρονα είναι ομοιόμορφα καλογραμμένες και παρόμοια δομημένες. Είναι, επίσης, βαρετές.
Οι ιστορίες αυτές, όταν τις διάβάζει κανείς μεμονωμένα, εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων δεν έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Μερικές φορές το ξεχνάμε, αλλά οι ζωές των παιδιών και των νέων αυτής της ηλικίας είναι εξαιρετικά πληκτικές. Τα περιβάλλοντα στα οποία κινούνται είναι ελάχιστα και παρόμοια, η ποικιλία των εμπειριών τους περιορισμένη. Όσο μεγαλώνουν αυτό αλλάζει λίγο, αλλά στην κοινωνία μας μια πλήρης ζωή με πλούτο βιωμάτων, αλλαγή παραστάσεων, με περιπέτειες, εκπλήξεις, δοκιμασίες και ποικιλία ξεκινά αργότερα, μετά την ενηλικίωση και την αναχώρηση από το στενό οικογενειακό περιβάλλον. Οι ζωές των παιδιών αυτών είναι σχεδόν όλες πανοποιότυπες: σχολείο/σχολή, σπίτι, λίγοι φίλοι, κινητό, εξωσχολικές δραστηριότητες. Και μαζί με τους στενούς ορίζοντες, αυτές οι ιστορίες μας υπενθυμίζουν και όλα τα άλλα χαρακτηριστικά της νεότητας, ειδικά στις μικρότερες από τις ηλικίες που εμφανίζονται στο βιβλίο: περιορισμένες γνώσεις, στενή εικόνα και αντίληψη για τον κόσμο, απόσταση από όσα συμβαίνουν τριγύρω τους. Άνθρωποι ανολοκλήρωτοι, μπερδεμένοι, ανασφαλείς. Παιδιά. Ακριβώς όπως υπήρξαμε όλες και όλοι. Γι’ αυτό δεν συστήνω να διαβάσετε αυτό το βιβλίο αποσπασματικά, ή να δοκιμάσετε ένα-δυο κεφάλαια αλλά, αντίθετα, να το διαβάσετε ολόκληρο μονοκοπανιά, ή με όσο λιγότερα διαλείμματα μπορείτε. Γιατί τότε, περνώντας από ιστορία σε ιστορία, εντοπίζοντας ομοιότητες, φαινόμενα και τάσεις, παίρνει κανείς μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Όχι ανεκδοτολογικές ιστορίες παιδιών και νέων, αλλά μια μοναδική χαρτογράφηση του τι σημαίνει να είναι κανείς κορίτσι ή νέα γυναίκα στην Ελλάδα σήμερα.
Διαβάζοντας παρατήρησα πολλα ενδιαφέροντα πράγματα. Αν και οι γονείς των κοριτσιών παίζουν μεγάλο ρόλο στις ζωές τους, εμφανίζονται σχετικά λιγότερεες αναφορές στην επιρροή των αδερφιών -ίσως επειδή τα παιδιά σήμερα έχουν κατά κανόνα λιγότερα αδέρφια. Είναι επίσης πολύ λίγες οι αναφορές στην ευρύτερη οικογένεια (θείους, ξαδέρφια, αλλά και παππούδες και γιαγιάδες), που στην αμέσως προηγούμενη γενιά ήταν μεγάλο κομμάτι της ζωής των παιδιών. Σήμερα μοιάζουν να μην υπάρχουν. Ακόμα αξιοσημείωτο είναι το ποσοστό των κοριτσιών του δείγματος που μαθαίνουν πολεμικές τέχνες. Ή το ποσοστό των κοριτσιών που πηγαίνουν σε ψυχολόγο -ή το ποσοστό που θέλουν να γίνουν ψυχολόγοι. Και είναι συντριπτικό το ποσοστό των παιδιών και των γυναικών που, αν και ψάχνουν ακόμα τη θέση τους στον κόσμο, έχουν πλήρη συνείδηση των ανισοτήτων της κοινωνίας και των διακρίσεων που υφίσταται το φύλο τους διαχρονικά.
Αλλά ασφαλώς ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στη ζωή των κοριτσιών και των νέων γυναικών φαίνεται να είναι, βεβαίως, τα αγόρια και οι άνδρες. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που συμμετέχουν στο βιβλίο έχουν δεχθεί σεξουαλική παρενόχληση ή ξέρουν κάποια φίλη ή συγγενή που έχει δεχθεί. Δεν είναι μεμονωμένες ανατριχιαστικές ιστορίες από 13χρονα παιδάκια που ακούνε χυδαία σχόλια από μεσήλικες στο δρόμο -είναι όλες. Οι αναφορές στο μισογυνισμό και τις οπισθοδρομικές αντιλήψεις των μικρών αγοριών και των νεαρών ανδρών που μεγαλώνουν στην κοινωνία μας σήμερα είναι πολυάριθμες. Παντού στο οικογενειακό ή το σχολικό τους περιβάλλον μεγαλώνουν μικρά αντίτυπα της αντρίλας του 1960. Μέσα από τις ιστορίες κοριτσιών παίρνει κανείς μια κρυστάλλινη εικόνα για το μεγάλο, πολύ σοβαρό πρόβλημα που υπάρχει σήμερα με τα αγόρια, ένα θέμα που έχει μελετηθεί και έχουμε αγγίξει και σε άλλο άρθρο. Βρήκα συγκλονιστικό το ότι μέσα σε ένα βιβλίο με ιστορίες κοριτσιών από την Ελλάδα διάβασα τρεις ξεχωριστές αναφορές στο όνομα του απατεώνα ίνφλουενσερ, υπόδικου για βιασμούς, τράφικινγκ και σύστασης εγκληματικής οργάνωσης Άντριου Τέιτ, τον οποίο από ό,τι φαίνεται παρακολουθούν πολλά αγοράκια στην Ελλάδα.
Αλλά υπάρχει κι κάτι αλλο που βγαίνει από το βιβλίο, κάτι που συνάντησα και σε ένα φεστιβάλ στο οποίο βρέθηκα το προηγούμενο Σαββατοκύριακο στο ΚΠΙΣΝ. Το WOW Festival, μια διεθνής εκδήλωση με αντικείμενο τον αγώνα για την έμφυλη ισότητα, που γινόταν για δεύτερη φορά στην Ελλάδα, φιλοξένησε πάνελ, εκδηλώσεις και συναυλίες “για γυναίκες και θηλυκότητες”. Παρακολούθησα κάμποσες από τις συζητήσεις (συντόνισα και μία για το ρόλο των ανδρών σε όλον αυτό τον αγώνα -δεν καταλήξαμε σε κάποιο χειροπιαστό συμπέρασμα) και διαπίστωσα μέσα από το γενικότερο κλίμα και τα συμφραζόμενα ότι ο αγώνας αυτός δεν έχει τελειώσει, μεν, αλλά κερδίζεται. Στο φεστιβάλ συνάντησα έναν κόσμο που διαπιστώνει και περιγράφει δυσκολίες και προκλήσεις, αλλά που βλέπει τα πράγματα να πηγαίνουν προς τη σωστή κατεύθυνση, βεβαίως πολύ πιο αργά από ό,τι θα θέλαμε όλες και όλοι. Στις “Μικρές Επικίνδυνες” ο αναγνώστης ή η αναγνώστρια διαβάζει και υποπτεύεται το δυναμικό ενός πληθυσμού που είναι μορφωμένο, με πρωτοφανείς στην παγκόσμια ιστορία προσλαμβάνουσες και ευκαιρίες. Οι προοπτικές και οι δυνατότητες αυτών των νέων ανθρώπων γίνονται προφανείς. Όμως στην εποχή μας όλα τα παιδιά του κόσμου διαπιστώνουν καθώς μεγαλώνουν και αντιλαμβάνονται το τι συμβαίνει ότι θα ενηλικιωθούν σε έναν κόσμο όπου θα τα βρουν πιο σκούρα από ό,τι τα βρήκαν οι γονείς τους. Αλλά ειδικά στα κορίτσια φαίνεται να υπάρχει και μια άλλη πτυχή. Σταδιακά αναγνωρίζουν ότι θα μεγαλώσουν με περισσότερες δυνατότητες, δικαιώματα και επιλογές από ό,τι οι μαμάδες και οι γιαγιάδες τους. Ο κόσμος πάει κατά διαόλου, μα αν υπάρχει ένα κομμάτι του πληθυσμού που νιώθει ότι μέσα στο χαμό ενδυναμώνεται και έχει τη δυνατότητα να κάνει πράγματα, αυτά είναι τα κορίτσια. Διαβάζοντας τις “Μικρές Επικίνδυνες” αντιλαμβάνεται κανείς ότι καλά θα τα πάνε αυτά τα παιδιά. Θα είναι ΟΚ.
Ποιοι έχουν και θα έχουν πρόβλημα; Τα αγόρια.