Στις δημοτικές εκλογές του Σάο Πάολο οι υποψήφιοι δεν προωθούν την εκλογική τους εκστρατεία με το ονοματεπώνυμό τους. Αντ’ αυτού χρησιμοποιούν τον εκλογικό τους αριθμό, ένα πενταψήφιο νούμερο που οι ψηφοφόροι πρέπει να απομνημονεύσουν για να τους επιλέξουν στο ψηφοδέλτιό τους.
Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι απλώς πρακτικός: είναι τέτοιος ο αριθμός των υποψηφίων που είναι δύσκολο να στηθούν τα ψηφοδέλτια ονομαστικά. Δεύτερον, χωρίς να αποτρέπει τη συχνή εκλογή διασημοτήτων, το σύστημα αυτό θεωρείται πως βοηθάει υποψηφίους που δεν είναι ευρύτερα γνωστοί στο εκλογικό σώμα.
Αν στο Σάο Πάολο ο συνδυασμός πολλών υποψηφίων με σταυρό προτίμησης είναι αναπόφευκτος, γιατί η πόλη είναι μία, αλλά είναι και τεράστια, παραμένει απορίας άξιον γιατί στην Ελλάδα έχουμε υιοθετήσει ένα αντίστοιχο εκλογικό σύστημα σε εκλογές που λαμβάνουν χώρα σε όλη την επικράτεια – αυτές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Για να αντιληφθούμε λίγο το πρόβλημα αρκεί να το συγκρίνουμε με άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις. Ας πάρουμε την Ολλανδία, ένα κράτος που στις εθνικές εκλογές έχει υιοθετήσει το πιο αντιπροσωπευτικό εκλογικό σύστημα που είναι εφικτό: απλή αναλογική με όλη τη χώρα να είναι μια εκλογική περιφέρεια – με 150 έδρες. Μοιάζει σχεδόν λογικό ακόλουθο πως η ψήφος δεν συνοδεύεται από σταυρό προτίμησης, που σημαίνει ότι το κόμμα κατεβάζει μια λίστα έχοντας ήδη ιεραρχήσει τους υποψηφίους του. Γιατί συμβαίνει αυτό; Μα γιατί θα ήταν ουτοπικό να πιστέψει κανείς ότι έχουν οι πολίτες τον χρόνο αλλά και τη γνωστική ικανότητα να ενημερωθούν σωστά και να αποκτήσουν καλή εικόνα για τόσο μεγάλο όγκο υποψηφίων. Κάπως έτσι αποφεύγεται και η πριμοδότηση διασημοτήτων.
Θα μπορούσε βέβαια κάποιος, και σωστά, να αντιτείνει πως οι λεγόμενες «εκλογές με λίστα», όπως έχει επικρατήσει να τις λέμε, αφαιρούν από τους ψηφοφόρους τη δυνατότητα να είναι αυτοί και όχι το κόμμα που θα επιλέξει τη σύνθεση του Κοινοβουλίου. Αυτό είναι ένα σωστό επιχείρημα, μολονότι υποβαθμίζει το γεγονός πως, όπως και να έχει, είναι πάντα τα κόμματα αυτά που διαλέγουν ποιος θα μπει στις λίστες τους. Αλλά ακόμη και έτσι το επιχείρημα έχει βάση. Τι μπορεί να γίνει;
Μια απάντηση δίνεται από το ιταλικό εκλογικό σύστημα για τις ευρωεκλογές. Οι Ιταλοί έχουν διαιρέσει τη χώρα σε πέντε μεγάλες περιφέρειες, διατηρώντας παράλληλα τον σταυρό προτίμησης. Η διαίρεση αυτή στέκεται εμπόδιο στην τάση για υποψηφίους που δεν έχουν σχέση με τα κοινά, αλλά θεωρούνται «μαγνήτες» ψήφων επειδή απλώς είναι ευρέως γνωστοί.
Το γεγονός ότι συνδυάζουμε από τη μια το ολλανδικό σύστημα ως προς το εύρος της εκλογικής περιφέρειας, και από την άλλη τον σταυρό προτίμησης, που χρησιμοποιείται μόνο σε συστήματα με έναν πεπερασμένο αριθμό εδρών ανά περιφέρεια, όπως αυτό που χρησιμοποιούμε στις εθνικές μας εκλογές, ευτελίζει διπλά την εκλογική διαδικασία. Γιατί το πρόβλημα στην περίπτωση αυτή δεν αρχίζει στην ίδια την ψηφοφορία, αλλά πριν από αυτήν. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι οι ψηφοφόροι επιλέγουν υποψηφίους με βάση την αναγνωρισιμότητά τους. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι αλλάζει τελείως η λογική κατάρτισης των ψηφοδελτίων από τα ίδια τα κόμματα. Ουσιαστικά τα κομματικά επιτελεία μετατρέπονται σε επιτροπές επιλογής παικτών για ριάλιτι και το Κοινοβούλιο προετοιμάζεται περίπου σαν το σπίτι του Big Brother: να έχουμε κάποιον/α για τους αγρότες, κάποιον/α για τους Κρητικούς, κάποιον/α για τους νέους και πάει λέγοντας.
Φυσικά αυτό δεν είναι ελληνική πρωτοτυπία. Το Ευρωκοινοβούλιο έχει μακρά ιστορία υποδοχής εθνικών διασημοτήτων, όπως η περίπτωση του Φινλανδού ραλίστα Αρι Βατάνεν που άσκησε τα καθήκοντά του για δύο θητείες. Το πρόβλημα στην ελληνική περίπτωση έγκειται στο ότι αυτή η λογική έρχεται να τροφοδοτήσει μια γενικότερη τάση αμφισβήτησης του ρόλου των ευρωπαϊκών θεσμών και του Κοινοβουλίου ειδικότερα. Οταν μέλη της ίδιας της κυβέρνησης υποσκάπτουν με δηλώσεις τους το κύρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, όταν το στοχοποιούν και το αντιμετωπίζουν ως αποδιοπομπαίο τράγο των θεσμικών ελλειμμάτων της δημοκρατίας μας, δεν μπορούμε μετά να κουνάμε το δάχτυλο στους ψηφοφόρους που επιλέγουν γι’ αυτό υποψηφίους όχι με όρους πολιτικούς, αλλά με όρους καλλιστείων.
*O κ. Ηλίας Ντίνας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και κάτοχος της ελβετικής έδρας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.