Η ανθρωπότητα βρίσκεται μπροστά σε μια νέα τεχνολογική επανάσταση που θα προκαλέσει κατακλυσμιαίες αλλαγές στον τρόπο διεξαγωγής στρατιωτικών επιχειρήσεων. Το σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον είναι επί της ουσίας μη προβλέψιμο και μη ελεγχόμενο. Ο συντονισμός ανάμεσα σε πολλαπλές πλατφόρμες μάχης (π.χ. πυροβολικό, τεθωρακισμένα, ελικόπτερα) γίνεται συνεχώς δυσκολότερος. Η αυξανόμενη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης επιτρέπει στους στρατούς μεγάλων δυτικών χωρών να «απο-ανθρωποποιήσουν», λιγότερο ή περισσότερο, τη διαχείριση πληροφοριών και στη συνέχεια τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Στην Ουκρανία, αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες προσφέρουν εξελιγμένα λογισμικά για την ανάλυση φωτογραφιών από δορυφόρους, οπτικοακουστικών υλικών από μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πληροφοριών από ανοικτές πηγές. Με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, ο ουκρανικός στρατός δύναται να πλήξει με μεγαλύτερη ακρίβεια τις εχθρικές δυνάμεις ακόμα και στη διάρκεια της νύχτας. Επίσης, με τη χρήση λογισμικών αναγνώρισης προσώπων συλλέγονται πολύτιμες πληροφορίες για τα εγκλήματα πολέμου που έχουν διαπράξει οι εισβολείς. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι ουκρανικές αρχές γνωρίζουν τα ονόματα πολλών Ρώσων στρατιωτών και των Ουκρανών συνεργατών τους. Σε κάθε ουκρανική μονάδα πλέον υπάρχει ένας μηχανικός Η/Υ και πληροφορικής για να υποστηρίξει στρατιωτικές ενέργειες σε τακτικό και επιχειρησιακό επίπεδο.
Στη Λωρίδα της Γάζας, ο ισραηλινός στρατός χρησιμοποιεί λογισμικά με αλγορίθμους για να επιλέξει στόχους της Χαμάς. Με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης, οι ισραηλινές δυνάμεις έχουν κατορθώσει να σκοτώσουν τα περισσότερα μέλη της ισλαμιστικής οργάνωσης. Ωστόσο, σύμφωνα με αρκετά δημοσιεύματα, υπάρχει πλημμελής ανθρώπινος έλεγχος στη διαδικασία αναγνώρισης στόχων που ίσως εξηγεί πρόσφατες εσφαλμένες ενέργειες. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί ακόμα να λάβει υπόψη της το διεθνές δίκαιο του πολέμου και σίγουρα δεν μπορεί να διακρίνει πότε η παρουσία αμάχων κοντά σε ένα στόχο είναι ηθελημένη ή τυχαία ενέργεια. Παρά τη συνεχιζόμενη ψηφιοποίηση και αυτοματοποίηση των ισραηλινών επιχειρήσεων, οι απώλειες ανάμεσα στον άμαχο πληθυσμό της Γάζας είναι πρωτοφανείς.
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι αναδύεται μια νέα πραγματικότητα που θα αλλάξει συθέμελα τη μορφή του πολέμου. Ολοένα και περισσότερο, οι αποφάσεις στο πεδίο της μάχης θα λαμβάνονται από ανεπτυγμένα συστήματα που θα συλλέγουν πρώτα μεγάλο αριθμό μη επεξεργασμένων δεδομένων (raw data) και στη συνέχεια θα προβαίνουν σε συγκεκριμένες ενέργειες. Προφανώς, εδώ προκύπτουν διάφορα ηθικά ζητήματα που δεν μπορεί να επιλύσει καμία χώρα μεμονωμένα. Τι θα συμβεί αν πλήρως αυτόνομα οπλικά συστήματα αποκτήσουν τη δυνατότητα να προβαίνουν σε επιθέσεις εναντίον στόχων χωρίς κανένα ανθρώπινο έλεγχο; Το υφιστάμενο νομικό καθεστώς δεν καλύπτει ακόμα τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στον πόλεμο. Η Σύμβαση για Ορισμένα Συμβατικά Οπλα του ΟΗΕ μπορεί να αναθεωρηθεί προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά ισχυρές χώρες ήδη βάζουν εμπόδια. Δυστυχώς, όλα δείχνουν ότι το τζίνι έχει βγει από το μπουκάλι και δεν πρόκειται να επιστρέψει.
Οι μάχες του κοντινού μέλλοντος θα κρίνονται από την ταχύτητα στην επεξεργασία πληροφοριών, η οποία θα οδηγήσει σε ισχυρότερα και ακριβέστερα χτυπήματα. Η καταστροφή ενός σημαντικού μέρους του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας από τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις, οι οποίες δεν διαθέτουν πλέον δικό τους ναυτικό, καταδεικνύει το μέγεθος των αλλαγών που συμβαίνουν γύρω μας. Ηδη η τουρκική αμυντική βιομηχανία έχει αναπτύξει λογισμικά ανάλυσης εικόνας ή αναγνώρισης προσώπου, αλλά και ενσωματωμένη τεχνητή νοημοσύνη σε μη επανδρωμένα συστήματα και στρατιωτικά ρομπότ. Η στρατιωτική καινοτομία της γειτονικής χώρας βελτιώνεται διαρκώς επειδή οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις επιχειρούν σε διαφορετικές πολεμικές ζώνες.
Αντιθέτως, οι Ενοπλες Δυνάμεις της χώρας μας εκπαιδεύονται με βάση τα τεχνολογικά δεδομένα προηγούμενων δεκαετιών. Πέρα από όλα τα άλλα, ο σημερινός στρατιώτης πρέπει να έχει επαρκείς επιστημονικές γνώσεις για να αξιοποιεί επιχειρησιακά πολύτιμες στρατιωτικές πληροφορίες. Η χώρα μας έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα που οφείλει να αξιοποιήσει άμεσα και αποφασιστικά. Εκτός των Ενόπλων Δυνάμεων υπάρχει ένα επιστημονικό δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης που διαθέτει πατριωτισμό και φιλότιμο.Είναι καθαρά θέμα χρόνου τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να βελτιώσουν περισσότερο την απόδοσή τους στο πεδίο της μάχης. Αν κάτι μπορούμε να διδαχθούμε από την Ουκρανία και τη Γάζα, είναι ότι ο πόλεμος γίνεται φονικότερος και καταστροφικότερος. Μέσα σε ένα τόσο έκρυθμο γεωπολιτικό περιβάλλον, η Ελλάδα καλείται να κάνει μεγάλα βήματα για τον εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων. Η ενίσχυση της αποτροπής πρέπει να αποτελεί την κορυφαία προτεραιότητα της εκάστοτε κυβέρνησης, ώστε να διασφαλιστεί η συλλογική μας επιβίωση. Συνιστά επικίνδυνη αφέλεια η άποψη ότι η ειρήνη στο εγγύς περιβάλλον μπορεί να διατηρηθεί εις το διηνεκές. Κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί ποτέ στην ελληνική Ιστορία.
*Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London. Το βιβλίο του «Αποτροπή και Αμυνα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.