Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) πρόκειται να δώσει στην Ελλάδα συνολικά 36 δισ. ευρώ από το 2021 έως το 2026. Σε αντίθεση με τα ΕΣΠΑ, που επαναλαμβάνονται (με τροποποιήσεις) κάθε επτά χρόνια, το ΤΑΑ δεν προβλέπεται να επαναληφθεί. Είναι μια μοναδική ροή χρήματος, ισχυρή όσο διαρκεί, που θα στερέψει γρήγορα. Συνεπώς, υπάρχει ο κίνδυνος τα εισοδήματα που θα αυξηθούν προσωρινά να συρρικνωθούν αμέσως μετά.
Αν θα υπάρξει μακροχρόνιο θετικό αποτύπωμα, εξαρτάται από το είδος των έργων που χρηματοδοτούνται. Ας δούμε μερικά παραδείγματα με διαφορετική δυναμική το καθένα. Σε πόλη της περιφέρειας θα ιδρυθεί ένα κέντρο εκπαίδευσης για τη δημιουργική βιομηχανία. Η δαπάνη καλύπτει ανακατασκευή κτιρίου, εξοπλισμό, μισθούς προσωπικού, αναλώσιμα και δαπάνες δημοσιότητας έως το τέλος του 2025. Για να συνεχίσει να λειτουργεί μετά, θα πρέπει είτε να υπάρχει δημόσια χρηματοδότηση για τους μισθούς από άλλη πηγή (π.χ. τον κρατικό προϋπολογισμό) είτε να βρεθούν έσοδα από την ίδια τη λειτουργία του κέντρου. Δεν είμαι ειδικός στον τομέα αυτό, αλλά μου φαίνεται απίθανο το δεύτερο. Φοβάμαι ότι σε μερικά χρόνια το ωραίο κτίριο μπορεί να είναι ένα άδειο κουφάρι, όπως ήταν μερικές από τις εγκαταστάσεις των Ολυμπιακών Αγώνων. Είναι το είδος της υποδομής που είναι άχρηστο χωρίς σημαντική συνεχιζόμενη επιδότηση, σε αντίθεση, π.χ., με ένα δρόμο.
Δεύτερο παράδειγμα: Τα υπουργεία Υγείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης θα δημιουργήσουν ένα δίκτυο από βάσεις δεδομένων και πληροφοριακά συστήματα με ιατρικούς φακέλους των πολιτών, γονιδιακή καταγραφή μέρους του πληθυσμού, διαγνώσεις, συνταγογράφηση, ιατρικές πράξεις στα νοσοκομεία, και άλλα. Αν σχεδιαστεί και υλοποιηθεί σωστά με τα χρήματα του ΤΑΑ, ο μηχανισμός αυτός θα διευκολύνει πάρα πολύ τη λειτουργία του συστήματος υγείας και θα μειώσει το συνολικό κόστος του, με θετικό αποτέλεσμα για την υγεία του πληθυσμού. Συνεπώς, το λειτουργικό κόστος για τη συντήρηση του μηχανισμού μετά το τέλος του ΤΑΑ θα μπορεί να καλυφθεί εύκολα από τον τακτικό προϋπολογισμό. Οι δε βάσεις δεδομένων θα είναι πολύτιμες για την ιατρική έρευνα και μπορεί να αποφέρουν έσοδα στο κράτος από τη χρήση τους.
Τρίτο παράδειγμα, πάλι στην υγεία: Τρία μεγάλα προγράμματα προληπτικών εξετάσεων θα χρηματοδοτηθούν από το ΤΑΑ, δύο για καρκίνους και ένα για καρδιαγγειακά νοσήματα, με αθροιστικό κόστος πάνω από 300 εκατ. και με στόχο να εξεταστούν εκατομμύρια πολίτες. Το όφελος για την υγεία προβλέπεται πολύ μεγάλο. Τι θα γίνει όμως μετά το 2026; Δεν είναι σαφές από πού θα μπορούσαν να βρεθούν χρήματα για να γίνουν πάλι οι εξετάσεις στην ίδια έκταση. Μια βάσιμη ελπίδα είναι ότι η πρόληψη θα μειώσει την ανάγκη για ακριβές θεραπείες, και αυτή η εξοικονόμηση θα διευκολύνει το να επιδοτούμε τους επόμενους γύρους πρόληψης. Πέρα από τους λογιστικούς υπολογισμούς, υπάρχει η πολιτική διάσταση: αν πολλοί πολίτες δουν να σώζεται η ζωή τους από αυτά τα τεστ, θα είναι πιο εύκολο η κυβέρνηση να μετατοπίσει πόρους προς τα εκεί, και να τους αφαιρέσει από τις θεραπείες, που σήμερα αποφέρουν μεγάλα εισοδήματα σε ιατρούς και κλινικές (δικαιολογημένα, όσο λείπει η πρόληψη).
Τα χρηματοδοτούμενα έργα από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα έχουν μακροχρόνιο αποτύπωμα μόνο αν η εμπειρία από την αρχική εφαρμογή τους μας ωθήσει να αλλάξουμε τις πρακτικές μας.
Διατρέχοντας τον μεγάλο κατάλογο των έργων που έχουν ενταχθεί στο ΤΑΑ, βλέπω ευτυχώς σχετικά λίγα που μοιάζουν με το πρώτο παράδειγμα και πολλά που μοιάζουν με το δεύτερο, δηλαδή θα αποφέρουν οφέλη για πολλά χρόνια – όσα προλάβουν να υλοποιηθούν, γιατί είναι πάρα πολλά. Πρόκειται κυρίως για νέα πληροφοριακά συστήματα και για ενεργειακές υποδομές.
Υπάρχουν και πολλά έργα που μοιάζουν με το τρίτο παράδειγμα: Θα έχουν μακροχρόνιο αποτύπωμα μόνο αν η εμπειρία από την αρχική εφαρμογή τους μας ωθήσει να αλλάξουμε τις πρακτικές μας. Ισως εκεί είναι και το μεγαλύτερο στοίχημα για μετά τον πακτωλό, και αυτό πρέπει να υποστηρίξουμε οι ενεργοί πολίτες.
*Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi και αντιπρόεδρος στο Εθνικό Συμβούλιο Ερευνας Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ).