Για να διατηρηθεί ο πληθυσμός μιας χώρας θα πρέπει να αντιστοιχούν σε κάθε γυναίκα παραγωγικής ηλικίας 2,1 παιδιά (δείκτης γονιμότητας). Εφιάλτης όλων των χωρών είναι η Νότια Κορέα, που έχει τον χαμηλότερο δείκτη γονιμότητας παγκοσμίως. Το 2023 έπεσε σε 0,72 παιδιά ανά γυναίκα (από 0,78 το 2022). Στην Ελλάδα ο δείκτης γονιμότητας βρίσκεται σε 1,32 παιδιά ανά γυναίκα. Από τα μέτρα που λαμβάνονται στις ανεπτυγμένες χώρες διαμορφώνονται κάποιες βασικές καλές πρακτικές που πρέπει να έχουμε κατά νου ενόψει της καταθέσεως του Εθνικού Σχεδίου για το Δημογραφικό από το υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα.
Επαναπροσδιορισμός της έννοιας της πολυτεκνίας. Το 1930 (νόμος 4733) καθιερώθηκε η προστασία των πολυτέκνων από την πολιτεία. Τότε ορίσθηκε ότι πολύτεκνοι είναι όσοι έχουν πέντε τουλάχιστον τέκνα. Παράλληλα υπήρξε μέριμνα για περιπτώσεις θανάτου ενός εκ των γονέων ή αναπηρίας που κατέβαζε το όριο ακόμη και στα τρία τέκνα. Η έννοια της πολυτεκνίας άλλαξε το 1979 (νόμος 860). Πολύτεκνοι χαρακτηρίστηκαν όσοι είχαν τέσσερα τέκνα. Φυσικά διατηρήθηκαν οι εξαιρέσεις ως προς τον αριθμό των τέκνων σε περιπτώσεις κοινωνικών προβλημάτων. Εκτοτε έχουν εμπλουτιστεί με τελευταία νομοθετική παρέμβαση πριν από 18 χρόνια, το 2006 (νόμος 3454). Από το 1979 που γεννήθηκαν στη χώρα 147.965 παιδιά μέχρι το 2023 που γεννήθηκαν 72.414 παιδιά, έχουν αλλάξει ριζικά τα κοινωνικά δεδομένα. Επιβάλλεται να ξαναδούμε τον ορισμό προσδιορίζοντας την πολυτεκνία στα τρία τέκνα (όπως ισχύει π.χ. σε Γερμανία, Γαλλία και Ισπανία) και προσαρμόζοντας αναλόγως τις σχετικές διατάξεις για μονογονεϊκές οικογένειες, ορφανά και αναπήρους στις κατηγορίες που προβλέπονται και σήμερα. Ισως θα ήταν χρήσιμο να μιλήσουμε πλέον για «μεγάλες οικογένειες» (famille nombreuse / large family), όπως συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.
Η στήριξη να ξεκινάει από το δεύτερο παιδί και να βαίνει αυξανόμενη. Ολα σχεδόν τα ζευγάρια που παντρεύονται θέλουν να αποκτήσουν τουλάχιστον ένα τέκνο. Κατά συνέπεια τα κίνητρα δεν θα πρέπει να επικεντρωθούν γενικώς στην απόκτηση τέκνων αλλά στην ενθάρρυνση αποκτήσεως δευτέρου τέκνου και να βαίνουν γενναία αυξανόμενα ως προς κάθε επόμενο.
Το θέμα είναι πρωτίστως η ποιότητα ζωής και δευτερευόντως η οικονομική ενίσχυση. Στη Νότια Κορέα κάθε οικογένεια που αποκτά παιδί θα λάβει από το κράτος τα επόμενα οκτώ χρόνια περίπου 20.000 ευρώ σε μετρητά. Η εμπειρία όμως δείχνει ότι η καταβολή μετρητών έχει μόνον ευκαιριακά αποτελέσματα. Η έμφαση πρέπει να δοθεί σε τομείς που βελτιώνουν ριζικά την ποιότητα ζωής, ενώ παράλληλα επιτρέπουν στο ζευγάρι να συνεχίσει την επαγγελματική του καριέρα. Επί παραδείγματι, η Νότια Κορέα ακολουθεί πλέον το παράδειγμα άλλων κρατών που βοηθούν οικογένειες με παιδιά να αποκτήσουν διαμέρισμα. Σχετικό είναι και το θέμα της αυξήσεως του ωραρίου βρεφονηπιακών / παιδικών σταθμών. Στην Ελλάδα οι δημόσιοι σταθμοί λειτουργούν από τις 07.00 έως τις 16.00. Εάν κάποιος είναι εμποροϋπάλληλος δεν μπορεί να αφήσει το παιδί του. Θα πρέπει να εξεταστεί οι σταθμοί να λειτουργούν από τις 16.00 έως τις 21.00 ως Κέντρα Δημιουργικής Απασχολήσεως (ΚΔΑΠ).
Υποστήριξη τεχνικών υποβοηθήσεως της γονιμότητας. Δεδομένης της υψηλής μέσης ηλικίας τεκνογονίας των Ελληνίδων είναι σημαντικό να υποστηριχθούν οι ιατρικές και φαρμακευτικές δαπάνες για την απόκτηση τέκνων μέσω τεχνικών υποβοηθήσεως της γονιμοποιήσεως. Επί παραδείγματι πρέπει να καλύπτεται τουλάχιστον μία προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποιήσεως, με εφαρμογή ανάλογων οικονομικών κριτηρίων, ή να δοθεί η δυνατότητα σε όλες τις γυναίκες να κάνουν δωρεάν κατάψυξη ωαρίων.
Δημιουργία δημογραφικής πολιτικής στην Ε.Ε. Η μείωση των γεννήσεων δεν αφορά μόνον την Ελλάδα. Εμείς εμφανίζουμε τον έβδομο χαμηλότερο δείκτη γονιμότητας στην Ε.Ε., αλλά καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν πλησιάζει το ποθούμενο 2,1 παιδιά ανά γυναίκα. Η Γαλλία, που έχει τον υψηλότερο δείκτη γονιμότητας, το 2023 έφτασε μόλις σε 1,68 παιδιά ανά γυναίκα. Επομένως το πρόβλημα είναι ευρωπαϊκό. Η χώρα μας πρέπει να πρωτοστατήσει για τη δημιουργία μιας συνολικής δημογραφικής πολιτικής από την Ε.Ε. που θα οδηγήσει αντιστοίχως σε ένα «δημογραφικό ΕΣΠΑ».
Υπάρχουν και άλλες δράσεις που πρέπει να εξεταστούν, όπως η χρηματοδότηση εργασίας νέων γυναικών που έχουν μόλις τεκνοποιήσει· η θετική συσχέτιση συντάξιμων αποδοχών με πλήθος τέκνων, ακόμη και η συστηματοποίηση ενεργειών (έλεγχοι) και προγραμμάτων για τη μείωση θανάτων και βαριών τραυματισμών από μη φυσικά αίτια, με έμφαση στα τροχαία δυστυχήματα που αφορούν κυρίως νέους. Τέλος, ας έχουμε υπ’ όψιν μας ότι με την υιοθέτηση στρατηγικής για την αντιμετώπιση του δημογραφικού φυτεύουμε μια ελιά. Θα αργήσει να φέρει καρπούς.
*Ο κ. Αγγελος Συρίγος είναι αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής, βουλευτής της Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών.
