Χριστιανοί λόγιοι, στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, επιχείρησαν να εναρμονίσουν την ελληνική φιλοσοφική παράδοση με τη χριστιανική, διευκολύνοντας την αποδοχή της νέας θρησκείας. Ενα από τα στρατηγήματά τους ήταν να εντοπίσουν σε ελληνικά κείμενα αναφορές που προέλεγαν την ενσάρκωση του Κυρίου.
Την προσοχή τους τράβηξαν δύο χωρία από την «Πολιτεία» του Πλάτωνα, στα οποία θεωρήθηκε ότι ο φιλόσοφος προφήτευε τα μαρτύρια και τη Σταύρωση του Ιησού.
Στο πρώτο ο Γλαύκων, αδελφός του Πλάτωνα, περιγράφει ποιας λογής ζωή περιμένει τον δίκαιο:
«Θα σου πουν λοιπόν, αυτοί, το εξής, ότι υπό αυτές τις συνθήκες ο δίκαιος θα μαστιγωθεί, θα βασανιστεί, θα τον ρίξουν στη φυλακή, θα τον τυφλώσουν με πυρωμένα δαυλιά, στο τέλος, αφού πάθει όλα τα κακά, θα τον παλουκώσουν (ἀνασχινδυλευθήσεται)» («Πολιτεία, 361e-362a», μτφρ. Ν. Σκουτερόπουλος).
Σε άλλο σημείο του κειμένου ο Σωκράτης αναφέρεται στην αντιμετώπιση εκείνου που κατέρχεται στο σπήλαιο για να οδηγήσει τους δεσμώτες στην αλήθεια:
«Κι όποιον θα επιχειρούσε να τους λύσει από τα δεσμά και να τους ανεβάσει επάνω, αυτόν, αν μπορούσαν με κάποιο τρόπο να τον πιάσουν στα χέρια τους και να τον σκοτώσουν, δεν θα τον σκότωναν;» («Πολιτεία, 517a», μτφρ. Ν. Σκουτερόπουλος).
Σε μελέτη του Mateusz Stró-żyński επισημαίνεται ότι οι χριστιανοί πίστευαν ότι στο «Βιβλίο του Ησαΐα» βρισκόταν η ακριβέστερη προφητεία των μαρτυρίων του Ιησού. Αλλά ο Ησαΐας (53.11) τον αναφέρει ως δίκαιο («δικαιῶσαι δίκαιον εὖ δουλεύοντα πολλοῖς», στην ελληνική μετάφραση της Βίβλου του 3ου π.Χ. αιώνα). Αυτός ο δίκαιος θα ατιμαστεί, θα περιφρονηθεί, θα ταπεινωθεί, θα οδηγηθεί σαν πρόβατο στη σφαγή, για να λυτρώσει τους ανθρώπους.
Στους πρώτους μετα- χριστιανικούς αιώνες χριστιανοί λόγιοι θεώρησαν ότι ο φιλόσοφος σε δύο χωρία από την «Πολιτεία» του προφήτευε τα μαρτύρια και τη Σταύρωση του Ιησού.
Περίπου τον 2ο αιώνα π.Χ. γράφεται η «Σοφία Σολομώντος», πιθανότατα από κάποιον ελληνομαθή Ιουδαίο. Ο συγγραφέας φαίνεται να συμφύρει τις προφητείες του Ησαΐα με την περιγραφή του Πλάτωνα. Οι άνθρωποι θα στήσουν ενέδρα για να συλλάβουν τον δίκαιο, ο οποίος τους ελέγχει για τις πεποιθήσεις τους και τον τρόπο ζωής τους. Θα τον κατηγορήσουν ως αλαζόνα, επειδή ισχυρίζεται ότι είναι υιός του Θεού. Για να εξακριβώσουν την αλήθεια του ισχυρισμού του, θα υποβάλουν τον δίκαιο σε μια σειρά από δοκιμασίες: θα τον υβρίσουν, θα τον βασανίσουν, θα τον καταδικάσουν σε άσχημο θάνατο (2.12-20).
Αυτή η κειμενική παράδοση υιοθετείται και στα ευαγγέλια. Στο «Κατά Ματθαίον» (27.19) η σύζυγος του Ποντίου Πιλάτου τον προειδοποιεί να μην αναμειχθεί στην υπόθεση εκείνου του δικαίου, αναφερόμενη στον Ιησού. Στο «Κατά Λουκάν» (23.47) ο Ρωμαίος εκατόνταρχος, βλέποντας τον Ιησού να εκπνέει πάνω στον Σταυρό, μονολογεί: «όντως ο άνθρωπος αυτός ήταν δίκαιος».
Η σύνδεση της αναφοράς του Πλάτωνα με τη χριστιανική παράδοση ώθησε αρκετούς μελετητές, ακόμα και σύγχρονους, να μεταφράσουν το «ἀνασχινδυλευθήσεται» του Πλάτωνα ως «θα τον σταυρώσουν», ενισχύοντας τη θεώρηση του Αθηναίου φιλοσόφου ως προφήτη. Ανάμεσά τους ο Paul Shorey (1857-1934), στην έκδοση της «Πολιτείας» από τον οίκο Loeb, και ο πάπας Βενέδικτος XVI.
Ο Stróżyński εξηγεί ότι τόσο στην περίοδο που γράφει ο Πλάτων όσο και στα χριστιανικά χρόνια τα ρήματα «ἀνασχινδυλεύω», «ἀνασκολοπίζω» και «ἀνασταυρόω» (μτφρ. παλουκώνω/σταυρώνω) χρησιμοποιούνταν ως συνώνυμα. Επίσης, ο Πλάτων θα γνώριζε την πρακτική των Αθηναίων να τιμωρούν εγκληματίες με τον αποτυμπανισμό. Συγκεκριμένα, γύμνωναν τον κατάδικο, ώστε να τον μαστιγώσουν, και κατόπιν τον πρόσδεναν σε σανίδα, χρησιμοποιώντας μεταλλικούς σφιγκτήρες στα άκρα και τον λαιμό. Μετά την περίδεση η σανίδα ανορθωνόταν και ο κατάδικος παρέμενε κρεμασμένος έως τον θάνατό του.
Συνεπώς, η «ανασχινδύλευση» του δικαίου στην πλατωνική «Πολιτεία» θα μπορούσε τελικά να αναφέρεται σε ένα είδος σταύρωσης, κατά τι διαφορετικής από τη ρωμαϊκή, και όχι σε παλούκωμα, όπως είναι η σύγχρονη κρατούσα αντίληψη. Είναι γνωστό, εξάλλου, ότι ο αρχαίος κόσμος διχαζόταν ανάμεσα στο αν ο Πλάτων ήταν ένας «Μωυσής που έγραφε στα ελληνικά» ή αν κάποιοι συγγραφείς βιβλικών κειμένων είχαν επηρεαστεί από την πλατωνική φιλοσοφία.
Ο κ. Γεώργιος Στείρης είναι καθηγητής Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ.
