Για δεκαετίες, αποτελεί μόνιμο θέμα προβληματισμού. Γιγαντώθηκε ως απόρροια της οικονομικής κρίσης. Με την ανεργία να εκτοξεύεται στα ύψη, αγγίζοντας το 26%, εκατοντάδες χιλιάδες πολλά υποσχόμενα ελληνικά μυαλά έφυγαν στο εξωτερικό αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον.
Η επώδυνη εξέλιξη δεν έχει αντιστραφεί. Κάποιοι επέστρεψαν, αλλά είναι λίγοι – οι αριθμοί δεν είναι ικανοί να στηρίξουν μια νέα εκκίνηση για τη χώρα. Θεωρητικά, όλοι οι Ελληνες, πολιτικοί κάθε ιδεολογικής πεποίθησης, αλλά και η κοινωνία στο σύνολό της, βλέπουν θετικά και προσβλέπουν στην επιστροφή αποδήμων στη μητέρα πατρίδα.
Ωστόσο, κάθε καταξιωμένος Ελληνας επιστήμονας ή επαγγελματίας, ο οποίος έχει αναπτύξει στο εξωτερικό σύγχρονες συμπεριφορές και καινοτόμους ιδέες στον τομέα του, δεν αγκαλιάζεται εύκολα από όλους όταν επιστρέφει στην Ελλάδα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη παραίτηση του επιστημονικού διευθυντή του Ιδρύματος Βιοϊατρικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, Νίκου Κυρπίδη, διεθνώς αναγνωρισμένου βιολόγου και ερευνητή, ο οποίος ηγείτο ενός από τα μεγαλύτερα ερευνητικά προγράμματα για τη μικροβιακή γονιδιωματική και τη μεταγονιδιωματική παγκοσμίως στο Εθνικό Εργαστήριο Lawrence Berkeley στην Καλιφόρνια.
Οι προσπάθειές του να ανατρέψει συνήθειες και να αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας κάποιων πραγμάτων, δεν «εκτιμήθηκαν». «Επέστρεψα στην πατρίδα μας για να προσφέρω τις γνώσεις και την εμπειρία μου. Δυστυχώς, είδα ότι δεν υπήρχε ενδιαφέρον για την αναδιοργάνωση του ιδρύματος», δήλωσε στην «Κ».
Πολλοί απόδημοι παραμένουν απρόθυμοι να πάρουν την απόφαση να επιστρέψουν και από αυτούς που το έκαναν, είναι αρκετοί αυτοί που ξαναφεύγουν. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα δεν αρκούν τα αναγκαία φορολογικά κίνητρα, καθώς είναι προφανώς πολύ δύσκολο οι μισθοί που προσφέρονται στην Ελλάδα να είναι ανταγωνιστικοί με αυτούς που λαμβάνουν οι άνθρωποι που θέλουμε να προσελκύσουμε από μεγάλες δυτικές οικονομίες, όπως η Γερμανία ή οι ΗΠΑ.
Για να προσελκύσουμε επιτυχημένους Ελληνες, πρέπει να αλλάξουμε μακροχρόνιες συμπεριφορές. Η φυσική ομορφιά της Ελλάδας, ο καλός καιρός, ο τρόπος ζωής και, σε πολλές περιπτώσεις, οι οικογενειακοί και άλλοι συναισθηματικοί δεσμοί αποτελούν ελκυστικά στοιχεία, όμως, πρέπει να συμπληρωθούν από συστημικές αλλαγές στη δομή της χώρας και στον τρόπο που λειτουργούν τόσο ο ιδιωτικός όσο και ο δημόσιος τομέας.
Χρειάζεται διαφάνεια και ένα οικοσύστημα όπου η κινητήρια δύναμη θα είναι οι καλύτερες ιδέες, όχι οι γνωριμίες και οι διασυνδέσεις. Οπου οργανισμοί, ιδρύματα και εταιρείες –ηγεσίες και εργαζόμενοι– θα αγκαλιάζουν τους Ελληνες που τολμούν να επιστρέψουν και θα τους επιβραβεύουν. Δεν θα τους βλέπουν με καχυποψία. Γιατί, τελικά, η συνεισφορά τους θα ωφελήσει και αυτούς.
Η διαρροή εγκεφάλων αντανακλά τις ευρύτερες παραγωγικές και διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας, αλλά και παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας. Για να πετύχουμε σε σταθερό και μακροπρόθεσμο ορίζοντα το πολυπόθητο brain gain –μια πρόκληση για την κοινωνική και οικονομική πρόοδο της χώρας– πρέπει να αλλάξουμε εμείς.
