Κάποιοι αρνούνται ακόμα και να «βγουν στη σύνταξη», δεν θέλουν να μαραζώσουν. Ξυπνάνε με κάποια αποφασιστικότητα και πόνους σ’ όλο το σώμα και συμμετέχουν στη ζωή, παρά την εξάντληση ενός μακροσκελούς βίου, παρά τις απογοητεύσεις. Μερικοί είναι πραγματικά περίεργοι. Αγωνιούν να διαβάσουν κι αυτό κι εκείνο, να πληροφορηθούν όλες τις νέες εξελίξεις, να ταξιδέψουν. Ξεπερνούν τη σκέψη «τι να με κάνουν εμένα εκεί; δεν με θέλουν» και συναναστρέφονται νεότερα άτομα, σπάνε το φράγμα της μοναξιάς των εξήντα+.
Αλλοι, όμως, αντιδρούν αμυντικά-επιθετικά στην εποχή ή είναι απλώς απροστάτευτοι. Ειδικά εάν βρίσκονται εκτός εργασίας και δεν έχουν επαφή με νεότερα παιδιά. Ας μην πω για τις απάτες μέσω Διαδικτύου κ.λπ. Σε λιγότερο ακραία σενάρια, πόσες φορές να τους εξηγήσεις ότι το Διαδίκτυο είναι γεμάτο με συνωμοσίες χωρίς καμία επιστημονική βάση κι ότι πρέπει να το ψάχνουν από χίλιες μεριές πριν πιστέψουν αυτό το πολύ συνεκτικό και υπερβολικά δραματικό πράγμα που είδαν σε μία σελίδα αμφίβολης ποιότητας και αισθητικής;
Πώς να τους εξηγήσεις ότι κάποια επιστημονικά πορίσματα (π.χ. στο πεδίο της ιατρικής) δεν είναι θέμα άποψης, αλλά σκέτα επιστημονικά πορίσματα, προσωρινές σιγουριές, δηλαδή, που έχουν παραχθεί και ελεγχθεί από ανθρώπους με πολυετή κατάρτιση; Πόσες φορές να τους πεις ότι το κέντρο του κόσμου και της εξουσίας δεν είναι ο λογαριασμός που ακολουθούν οι ίδιοι και ο περίγυρός τους στο facebook; Και πώς να πείσεις κάποιους πως κανείς δεν απεργάζεται το κακό ούτε της χώρας ούτε αυτών των ίδιων, παρά τα όσα διαβάσανε με μεγάλη σιγουριά από κάποια άγνωστη πηγή που όμως παίρνει πολλά λάικ.
Βασικές παγίδες της ψηφιακής ζωής αγνοούνται. Το συζητάμε μ’ όλους τους φίλους μου διαρκώς: οι γονείς μας, οι παππούδες και άλλοι συγγενείς, πρώην συνάδελφοι, παλιοί γνώριμοι κ.λπ., μας δείχνουν ντροπιαστικά fake news (ψευδοειδήσεις), εξόφθαλμα deep fakes (ψεύτικες εικόνες), άσχετη πληροφόρηση σε τεράστιες (πραγματικά τεράστιες) ποσότητες, άκομψα/προσβλητικά αστεία, αληθοφανείς/τοξικές αναλύσεις κάποιου «σημαντικού» τρολ που αλωνίζει στο Ιντερνετ και γι’ αυτούς είναι «κάποιος με χιούμορ που τα λέει έξω απ’ τα δόντια». Η μάχη είναι διαρκής. Ο αγώνας σκληρός. Κάποιοι απλώς έχουν εθιστεί στις διαδικτυακές αγορές ή στην περιήγηση στα σόσιαλ, που τους προκαλεί κάτι σαν πρόωρο γήρας του νου, ενώ ταυτόχρονα τους γεμίζει χαρά, αφού άλλοι συνομήλικοί τους επικροτούν το χάζεμα. Πόσες φορές να πεις ότι δεν είναι οκέι ν’ ανοίγουν την κάμερα απλώς επειδή θέλουν να κάνουν μια κλήση; Πόσες μελέτες να προσκομίσεις για τον εθισμό στις οθόνες, για τις συνέπειες στην ψυχική υγεία, για το eco chamber (το ν’ ακούς μόνον αυτά που θες);
Αυτό το θέμα με τσούζει γενικώς. Η αποβλάκωση που δεν έχει καμία σχέση με νευροεκφυλιστική πάθηση ή με γεράματα (άλλωστε τα γεράματα πια έχουν μετατοπιστεί σε πραγματικά μεγάλες ηλικίες) έχει κάτι βαθιά προβληματικό. Τους χρειαζόμαστε τους μεγαλύτερους ανθρώπους. Χρειαζόμαστε τις συμβουλές τους και τη φροντίδα τους. Και χρειαζόμαστε και γέφυρες σ’ αυτό το προφανές πια χάσμα γενεών.
Μάλιστα οι μεγαλύτερες ηλικίες στην Ελλάδα, αλλά και αλλού, είναι πολιτικοποιημένες, συζητούν τα σοβαρά θέματα, ψηφίζουν, πολιτεύονται. Θα μπορούσαμε να διδαχθούμε κάτι απ’ αυτό, αλλά θα μπορούσαμε και να καταβάλουμε μεγαλύτερες προσπάθειες ώστε να μην ψηφίζουν/πολιτεύονται/
Γιατί να τελειώνει το σχολείο στα δεκαοκτώ; Αυτό είναι το θέμα μου εδώ. Είναι πραγματικά αφύσικη ιδέα. Ας δούμε τη βάση της: παίρνεις κάποια στοιχειώδη εφόδια κι έπειτα επανεκπαιδεύεσαι διαρκώς μόνος ή μόνη. Οκέι, ωστόσο η όρεξη για επανεκπαίδευση και ο χρόνος/το χρήμα για κάτι τέτοιο συνδέονται με χίλιες δυο τυχαίες περιστάσεις, αλλά και με προνόμια, κοινωνικές νόρμες, ήθη. Ετσι, πολλές γυναίκες μπορεί να νιώθουν οκέι με το να επιστρέψουν στα θρανία σε κέντρα εκπαίδευσης ενηλίκων, όχι, όμως και κάποιοι άνδρες που δεν θέλουν καθόλου να τους εξηγούν πράγματα, επειδή έτσι έχουν γαλουχηθεί. Ή κάποιοι/κάποιες μπορεί να μπορούν να μορφώνονται στην τρίτη ηλικία, ενώ άλλες/άλλοι ακόμη παρέχουν φροντίδα, εργάζονται στα κρυφά, έχουν παραιτηθεί από τη ζωή λόγω κακής ψυχικής υγείας/μοναξιάς.
Σε κάποια κοινωνικά στρώματα η διαρκής αυτομόρφωση μέσω των βιβλίων, των ταξιδιών, της ακρόασης καλής μουσικής είναι αυτονόητη συνήθεια, ανδρών και γυναικών. Σε άλλα ένα κουσούρι για παράξενους κουλτουριάρηδες. Υπάρχουν άνθρωποι που αξιοποιούν τα φθηνά μεταπτυχιακά στο Ιντερνετ ή στα πανεπιστήμια και κάποιοι που στις δουλειές «αράζουν με τη νεολαία» ώστε να μένουν διαρκώς ενήμεροι. Δεν έχουν όλοι αυτή την προθυμία, αλλά μήπως προχωρώντας στη ζωή χρειάζεται κανείς ανεφοδιασμό; Μία ανατροφοδότηση σε ερεθίσματα και βασικές γνώσεις; Σκέφτομαι ότι μπορεί να έχουμε υποτιμήσει τον ρόλο του σχολείου όταν μιλάμε για τη μοναξιά των ενηλίκων ή για τα ρήγματα στις σύγχρονες κοινωνίες.
