Του K. I. Αγγελοπουλου
Η εκτίμηση κατά την οποία σήμερα η τουρκική ηγεσία βρίσκεται σε δυσχερή θέση, αντιμέτωπη με το θέμα της Κύπρου είναι ορθή. H προοπτική ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, χωρίς προηγούμενη λύση του πολιτικού ζητήματος έχει, πράγματι, θορυβήσει την Αγκυρα η οποία είναι πλέον υποχρεωμένη να λάβει κάποιες αποφάσεις.
Αν η Αγκυρα παραμείνει στη «σκληρή» γραμμή (την οποία προ ολίγων ετών ενίσχυσε μάλιστα, απορρίπτοντας απολύτως την ομοσπονδία) δεν θα κερδίσει τίποτε, αντιθέτως δε, θα φορτωθεί με ένα σοβαρό πρόβλημα σχέσεών της με την E. Ενωση.
Αν δεν παραμείνει σ’ αυτήν τη γραμμή, θα πρέπει να προβεί σε μια σημαντική αναθεώρηση της πολιτικής της για την Κύπρο. Κι αυτό σημαίνει ότι το τουρκικό καθεστώς πρωτίστως θα πάψει να θεωρεί τη Βόρεια Κύπρο κατακτημένο έδαφος, το οποίο οριστικώς ανήκει στην Τουρκία και θα πάψει να υποστηρίζει διεθνώς ότι η ομοσπονδία ανήκει στο παρελθόν και ότι προϋπόθεση για οποιαδήποτε συζήτηση για λύση του Κυπριακού είναι η διεθνής αναγνώριση του «κράτους» στα κατεχόμενα εδάφη.
Είναι βεβαίως εξαιρετικά δύσκολο να αλλάξουν άποψη για την Κύπρο πολιτικοί, όπως ο πρωθυπουργός του «Αττίλα» κ. Ετζεβίτ, η κ. Τανσού Τσιλέρ ή ο κ. Γιλμάζ. Και ακόμη πιο δύσκολο να γίνει αλλαγή πολιτικής με «πρόεδρο» στα κατεχόμενα εδάφη τον Ραούφ Ντενκτάς.
Αλλαγή πολιτική στην υπόθεση αυτή δεν μπορεί να αποφασισθεί στην Αγκυρα, παρά μόνο με επιβολή της από τη στρατιωτική ηγεσία και με την παρουσία προσώπων στην πολιτική ηγεσία, τα οποία θα ήταν σε θέση να υποστηρίξουν αυτή την αλλαγή απέναντι στην τουρκική κοινή γνώμη και ειδικότερα στους «σκληρούς εθνικιστές».
Το «παράθυρο»
Οσο δύσκολη κι αν είναι όμως τώρα η θέση της Τουρκίας στο ζήτημα της Κύπρου, τόσο «ευαίσθητη» μπορεί να γίνει αύριο η θέση της Λευκωσίας και της Αθήνας, αν η τουρκική διπλωματία πραγματοποιήσει επιδέξιες «στροφές», τις οποίες με προθυμία θα δέχονταν ως «θετική εξέλιξη» οι ισχυροί εταίροι της E.E. (και η Ουάσιγκτον, βεβαίως), με την ελληνική πλευρά πιεζόμενη έτσι για δυσάρεστους «συμβιβασμούς». Ας μην λησμονείται, ότι στην Ευρωπαϊκή Ενωση η εκτίμηση των εταίρων είναι πως μια ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην E.E. χωρίς λύση του Κυπριακού, θα ήταν μια καθόλου θετική εξέλιξη.
Και ακόμη, ας μην λησμονείται ότι στο κείμενο του Ελσίνκι, παρ’ ότι η ένταξη διαχωρίζεται από τη λύση, υπάρχει «παράθυρο» που θα μπορούσε να δημιουργήσει πρόβλημα σοβαρό στην ελληνική πλευρά (στην παράγραφο για την Κύπρο αναφέρεται ότι για την απόφαση της ένταξης θα ληφθούν υπόψη οι «σχετικοί παράγοντες» στην υπόθεση…). Εως τώρα, λόγος γι’ αυτό το «παράθυρο» δεν έχει γίνει στην E. Ενωση, όπου οι διπλωματικές προσπάθειες συγκεντρώνονται στην προσπάθεια στήριξης ενός νέου διαλόγου για το Κυπριακό, στο πλαίσιο του OHE. H πίεση ασκείται προς την τουρκική πλευρά. Αργότερα, το «σκηνικό» αυτό μπορεί να αλλάξει.
Προετοιμασία;
Δεν έχουν στην παρούσα φάση ιδιαίτερη σημασία οι ανελαστικές τοποθετήσεις του κ. Ετζεβίτ, ο οποίος δεν έχει τίποτε να χάσει, ευρισκόμενος κοντά στο τέλος της πολιτικής σταδιοδρομίας του, όταν δηλώνει πως «μια λύση του Κυπριακού που θα προκύψει από τις απαιτήσεις των Ελληνοκυπρίων ή της E.E. θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε νέα γενοκτονία των Τουρκοκύπριων». Σημασία έχει το ότι η βρετανική πλευρά, που είναι η έχουσα στην E.E. τον «πρώτο λόγο» στο θέμα της Κύπρου δηλώνει πως πρέπει να αναμένεται μια «μείζων προσπάθεια» για λύση του Κυπριακού, προσεχώς. Σημασία έχει ότι και η Λευκωσία και η Αθήνα γνωρίζουν ότι την επόμενη χρονιά το θέμα της Κύπρου θα είναι «καυτό».
Το ζητούμενο είναι να προετοιμασθεί η ελληνική πλευρά για σκληρή πιθανώς πολιτική μάχη. Το ζητούμενο είναι να έχει το 2002 η ελληνική κυβέρνηση στη διάθεσή της «απαντήσεις» σε εναλλακτικές προτάσεις που θα δεχθεί ενδεχομένως από τον «διεθνή παράγοντα». Για την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση της υπόθεσης δεν θα αρκεί η καλή συνεργασία με τη Λευκωσία. Χωρίς σοβαρή συνεργασία της πολιτικής ηγεσίας με τα κόμματα η υπόθεση μπορεί να προκαλέσει δυσάρεστες καταστάσεις στο εσωτερικό πολιτικό μέτωπο.
Μια σύμπτωση…
Σ’ αυτήν τη φάση, το Κυπριακό είναι για την Αγκυρα πρωτίστως πρόβλημα ευρω-τουρκικό. Αν, όμως στη συνέχεια η τουρκική πλευρά επιδείξει μια κάποια «ευελιξία» και η «μείζων προσπάθεια» που έχουν κατά νουν οι Βρετανοί ξεκινήσει, με κάποιες προϋποθέσεις παραγωγής «εξελίξεων», τότε το ζήτημα θα ανοίξει και θα υποδεχθεί και άλλους «παίκτες». Λευκωσία και Αθήνα, δεν θα έχουν πλέον υπέρ αυτών το πλεονέκτημα της αμηχανίας, στην οποία φαίνεται να έχει περιέλθει τώρα το τουρκικό καθεστώς. Θα υποχρεωθούν να μελετήσουν προτάσεις, να κάνουν δικές τους αντιπροτάσεις και να προχωρήσουν ενδεχομένως σε αποφάσεις, που καμιά τους δεν είναι δυνατόν να μην έχει κάποιο κόστος.
Ηδη, το τουρκικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, στην ανακοίνωση που εξέδωσε, προχθές, ύστερα από συνεδρίαση που αφορούσε το Κυπριακό έκανε λόγο για την «αναζήτηση αμοιβαίως αποδεκτής λύσης». Και δεν επανέλαβε τα περί «δυο ίσων λαών και δυο ίσων κυρίαρχων κρατών», η παραδοχή των οποίων αποτελούσε τον περασμένο Μάιο (σε ανακοίνωση του ίδιου συμβουλίου) «σημείο εκκίνησης της οποιασδήποτε λύσης». Μένει να διαπιστωθεί, αν η σημερινή διατύπωση έχει ιδιαίτερο νόημα και προαναγγέλλει κάποια πρώτη «στροφή» πολιτικής ή αν έχει επιλεγεί απλώς ως ένα δείγμα «καλής θέλησης» για τη μείωση της πίεσης που δέχεται στην παρούσα φάση η Αγκυρα.
Εχει σημασία ότι την ημέρα που εκδόθηκε η ανακοίνωση του τουρκικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, συνεδρίασε στην Κωνσταντινούπολη η μικτή κοινοβουλευτική επιτροπή E.E. – Τουρκίας και μετά το τέλος της, ο πρόεδρός της, Ντανιέλ Κον Μπεντίτ δήλωσε ότι η πύλη εισόδου της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι το Κυπριακό και επιπλέον έκανε λόγο για «ομοσπονδιακό κράτος».