Οι ημέρες αυτές μου ήταν πάντοτε δύσκολες και σχεδόν πάντα αποτυχημένες. Πιστεύω και σε πολλούς άλλους. Περιμένουμε ότι θα είναι χαρούμενες, ευχάριστες, ιδιαίτερες. Διαπιστώνουμε ότι είναι κοινές, κοινότατες και μας απογοητεύουν, μας εκνευρίζουν με ανούσιες τυπικότητες: ανταλλαγή ευχών, «ρεβεγιόν», τα μεσάνυχτα σβήνουν τα φώτα, η οικογένεια συχνά για πρώτη και μοναδική φορά τον χρόνο, συγκεντρώνεται στο τραπέζι, που κι αυτό είναι θλιβερό απομεινάρι άλλων εποχών.
Τελευταία, κάτι προσπαθώ να κάνω με το πατρικό μας σπίτι στ’ Αμπελάκια. Σε μια σαραβαλιασμένη γωνιά, βρήκα ένα μικρό μπαούλο γεμάτο με κιτρινισμένα γράμματα. Το θυμάμαι από τότε που θυμάμαι και τον εαυτό μου. Ηταν πάντοτε κάτω από το εικονοστάσι. O πατέρας μου ήταν επτά αδέλφια. Εξι αγόρια κι ένα κορίτσι. Γύρω στο ’20 συνέπεσε τα τέσσερα από τα έξι αγόρια να υπηρετούν ταυτόχρονα στη Μικρά Ασία και τα περισσότερα γράμματα να είναι από ‘κει. Δεν γράφουν τίποτα το συγκλονιστικό, ανάλογο με τις ιστορικές στιγμές που ζούσαν. Οι περισσότεροι άλλωστε δεν καταλάβαιναν τη σημασία των στιγμών.
Αρχιζαν με τις στερεότυπες εκείνες φράσεις που τότε θεωρούνταν απαραίτητες σε γράμμα γιου προς τους γονείς. Εν Εσκί Σεχίρ, εν Σμύρνη, εν Σαγγαρίω, εν Πανόρμω. Και ακολουθούσε το «υγιαίνομεν και υγείαν ποθούμεν δι’ υμάς». Μετά, μερικές γραμμές για τους συγγενείς και συγχωριανούς που έτυχε να υπηρετούν στην ίδια μονάδα, για το «έλαβα το γράμμα σας ή το δέμα» που του έστειλαν πριν από έξι μήνες, αν φυσικά ο παραλήπτης δεν είχε εν τω μεταξύ «πέσει υπέρ πατρίδος». Κάτι ακόμη για τον καιρό (ευτυχώς που μου στείλατε τις μάλλινες κάλτσες και τη φανέλλα) και το γράμμα τελείωνε με το «σας ασπάζομαι» ή «ασπάζομαι την χείραν σας». Το συγκλονιστικό κρυβόταν καλά πίσω από αυτή τη στερεότυπη και ψυχρή τυπικότητά τους. Ηταν παιδιά 20 ετών και νιώθεις ότι κάτι θέλουν να πουν για τις μέρες και τις νύχτες «εν Σαγγαρίω» αλλά δεν το αποτολμούν. Καμιά φορά αποκαλύπτονται με μια λέξη ή με μια φράση που και αυτή εντάσσεται στην ψυχρή τυπικότητα: «Μάθετε, ότι προ ημερών έπεσε ηρωικώς μαχόμενος, ο γείτονάς μας Τάδε». Τίποτα άλλο…
Τα θυμήθηκα σήμερα αυτά τα γράμματα, γιατί πολλά, ίσως τα περισσότερα, είναι ακριβώς αυτών των ημερών, με ευχές για τον καινούργιο χρόνο και ελπίδες για την επιστροφή. Πολύ αργότερα θυμάμαι ότι στο χριστουγεννιάτικο ή πρωτοχρονιάτικο τραπέζι, όλες οι ευχές και προσευχές κατέληγαν στο «καλές ειδήσεις να έχουμε», που ο πατέρας μου το έλεγε μέχρι που πέθανε, σε μεγάλη ηλικία πριν από λίγα χρόνια. Χρειάσθηκε να ρωτήσω κάποτε για να μάθω ότι η ευχή αυτή προέρχεται από τη δεκαετία των πολέμων, 1912-1922. Εκτοτε τη συμπεριέλαβαν στο εορταστικό «τυπικό».
Στις μέρες μας φοβάμαι ότι οι γιορτές αυτές, μέσα στο αστικό τριάρι ή πεντάρι με φωτισμένα πλαστικά δεντράκια και σε σωρούς πλαστικών επίσης παιχνιδιών… για τα παιδιά, έχασαν τις απολαύσεις που προσέφεραν κάποτε. Πρώτα, την απόλαυση της ευσέβειας. Οι άνθρωποι σηκώνονταν πρωί και πήγαιναν με τα «καλά τους» στην εκκλησία. Μετά επισκεπτόταν ο παπάς όσους γιόρταζαν για το «ύψωμα». Χάσαμε την απόλαυση του γεύματος, που ήταν ξεχωριστό ανάμεσα στα γεύματα του έτους. Οχι μόνο από ανέχεια αλλά και από σοφία δεν το επαναλάμβαναν, για να αποφύγουν τον κορεσμό και να διατηρήσουν τη μοναδικότητα της απόλαυσης. Στ’ Αμπελάκια φτιάχναμε κρεατόπιτα κι εκεί βάζαμε το «φλουρί», αυτή ήταν η Βασιλόπιτα. Ηταν εύκολο να τη φτιάξουμε οποτεδήποτε. Τη φτιάχναμε μόνο την Πρωτοχρονιά.
Οι άνθρωποι ποτέ δεν έζησαν χωρίς την απόλαυση της σχόλης και της γιορτής. Πιστεύω ότι ούτε τώρα μπορούν να ζήσουν. Δεν εννοούμε τη σχόλη και τη γιορτή που ο καθένας επιδιώκει για τον εαυτό του, όποια μέρα του χρόνου θέλει. Εννοούμε τη θεσμική σχόλη και γιορτή όπου συμμετέχουν όλοι, ορισμένη μέρα του χρόνου, για να ξεφύγουν με χαρά από το άτομο και να συναντήσουν τη συλλογικότητα. Αυτό είναι σχόλη και γιορτή.
Κάτι τέτοια θυμάμαι αυτές τις Γιορτές και οι μέρες είναι δύσκολες, αμήχανες και τελικά αποτυχημένες. Σας εύχομαι καλή χρονιά…
α. Αζερμπαϊτζάν, β. Μπανγκλαντές, γ. Ινδονησία.
