T ο νέον έτος δεν αποτελεί τομή στις διεθνείς σχέσεις. Τομή υπήρξε η 11η Σεπτεμβρίου 2001 που έφερε τη μόνη υπερδύναμη αντιμέτωπη με τον ανορθόδοξο πόλεμο τον οποίο έχουν κηρύξει οι αντίπαλοί της από τα πρώτα χρόνια της περασμένης δεκαετίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η προοπτική μιας ανορθόδοξης επίθεσης απασχολούσε και στο παρελθόν τους Αμερικανούς. H εμμονή τους για την απειλή της τρομοκρατίας μεταμόρφωνε κάθε ανεπιθύμητο (κράτος ή μη κυβερνητική ομάδα) σε πιθανό τρομοκράτη. Ετσι οι Κούρδοι και ο Μιλόσεβιτς χαρακτηρίστηκαν τρομοκράτες, ενώ ο IPA, χάρη στους ομογενείς Ιρλανδούς, εξασφάλισε πολιτική ασυλία στις ΗΠΑ.
Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου ξεπέρασαν κάθε πρόβλεψη και ανάγκασαν τους σκεπτικιστές εταίρους να αναγνωρίσουν την απειλή. Ακόμα και σε χώρες που ο όρος τρομοκρατία εξακολουθεί να είναι κενός περιεχομένου, οι κυβερνήσεις σπεύδουν να υιοθετήσουν την ορολογία και να δηλώσουν συμμετοχή στην αμερικανική εκστρατεία.
Ποια θα είναι η πιθανή συνέπεια της πραγματικότητας στη βαλκανική μας γειτονιά; Καθώς η αμερικανική στρατιωτική παρουσία θα μειώνεται στα Δυτικά Βαλκάνια, η Ελλάδα θα κληθεί να αναλάβει ευρύτερο ρόλο και πρωτοβουλίες.
Ο οικονομικός ρόλος της χώρας μας στην περιοχή είναι ήδη μεγάλος. Τόσο ως αποδέκτης και τροφός οικονομικών προσφύγων, όσο και πηγή επενδύσεων στη γειτονιά της, η Ελλάδα μπορεί να ελπίζει ότι η βαλκανική της επένδυση θα αρχίσει να αποδίδει μετά το 2006, όταν οι εισροές ευρωπαϊκού χρήματος και το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων θα πάψουν να τονώνουν την οικονομία της. Πρέπει ωστόσο να μεριμνήσουμε και για τη θεσμική μας παρουσία στο έργο της διαχείρισης των προβληματικών περιοχών της Βαλκανικής. Μαζί με τους Γάλλους, τους Ισπανούς και τους Δανούς, καλό θα ήταν να υπάρξουν και Ελληνες στους Οργανισμούς που ανέλαβαν τη διοίκηση των Δυτικών «προτεκτοράτων» στα Βαλκάνια. O έλεγχος εξάλλου των δικτύων της παρανομίας που εκκινούν από το Κόσοβο, προϋποθέτει αστυνόμευση με ειδικά εκπαιδευμένες για το έργο αυτό μονάδες. Και ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, βρίσκεται σε εξέλιξη πρωτοβουλία του International Crisis Group των Βρυξελλών για την επίλυση της εκκρεμότητας του ονόματος της ΠΓΔΜ. H εισήγηση του μη κυβερνητικού αυτού οργανισμού είναι η καθιέρωση της «Δημοκρατίας της Μακεδονίας» ως επίσημη ονομασία του γειτονικού μας κράτους. H επιστροφή της εκκρεμότητας από την παλιά εμπλοκή που ανέστειλε τότε τον θεσμικό ρόλο της Ελλάδας στα Βαλκάνια, απειλεί να μας ξαναβρεί ανέτοιμους. Σε περίπτωση ελληνικής «δυστροπίας», η πρωτοβουλία προβλέπει απαγκίστρωση από την ενδιάμεση Συμφωνία του 1995 και αναγνώριση του κράτους από τον OHE ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Πρόκειται μάλλον για δυτική ανταμοιβή προς την κυβέρνηση των Σκοπίων για την αποδοχή και κύρωση της Συμφωνίας της Αχρίδας, η οποία αναβάθμισε τη θέση των Αλβανών στην ΠΓΔΜ. Ετσι, ενώ βρισκόμαστε μπροστά σε περίοδο ευκαιριών, επιβάλλεται έμμεσα στην Ελλάδα το κόστος της «προσωρινής» σταθεροποίησης της ΠΓΔΜ. Αν τα ζητήματα της E.E. εντάσσονται στις εσωτερικές μας υποθέσεις, η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, αφορά στις ΗΠΑ, στα Βαλκάνια, στη Ρωσία, στις KAK, στην Τουρκία και στη Μέση Ανατολή. Οι σχέσεις με τις ΗΠΑ, χωρίς τα οικονομικά στοιχεία που τις καθιστούσαν κάποτε ρυθμιστή των εσωτερικών και εξωτερικών μας εξελίξεων, εξακολουθούν να παίζουν καταλυτικό ρόλο στα ελληνοτουρκικά ζητήματα. H συμφωνία του Helsinki έθεσε τα ζητήματα αυτά στην τροχιά των ευρωπαϊκών υποθέσεων, χωρίς όμως να τα απονευρώσει. Παρά τις αμοιβαίες διακηρύξεις καλής θέλησης, η ασύμπτωτη σχέση δύο κρατών που διαφέρουν σε όλα (εκτός από την επιθυμία των λαών τους για συνεργασία) εξακολουθεί να εκδηλώνεται με ιδιαίτερη δριμύτητα στον τομέα της ασφάλειας. H ευκαιριακή αντιμετώπιση της Τουρκίας από τις ΗΠΑ, αφενός, και το ευρωπαϊκό και ελληνικό ενδιαφέρον για τον ουσιαστικό της μετασχηματισμό σε εκσυγχρονισμένο κράτος, αφετέρου προκαλούν μια μόνιμη ένταση στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις.
Ο πρόσφατος αντιαμερικανισμός παραπέμπει στην περίοδο της δικτατορίας, στην εισβολή της Κύπρου, στην τελευταία φάση της βαλκανικής πολιτικής των ΗΠΑ και στην προσπάθεια της αμερικανικής κυβέρνησης να προωθήσει τα «τουρκικά συμφέροντα» εις βάρος όλων, συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας της Τουρκίας. H αγγλοαμερικανική συνεργασία για την εξαίρεση του Αιγαίου (και της Κύπρου) από την προστασία των ευρωπαϊκών δυνάμεων, προσθέτει ένα ακόμη αρνητικό στοιχείο στις τεταμένες αυτές σχέσεις. H E.E. βρίσκεται ήδη υπό πίεση να αποδεχτεί ένα σχέδιο που στρέφεται εναντίον της ανεξαρτησίας της. Οπως, σωστά επισημαίνει ο Νέστωρ της εξωτερικής μας πολιτικής, πρέσβης ε.τ., Βύρων Θεοδωρόπουλος, ο δεύτερος πυλώνας της E.E., δηλαδή της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, «όχι πυλώνας δεν είναι, αλλά ούτε και στύλος να στηρίξει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα». (Ανησυχίες για τον Ευρωστρατό και το Κυπριακό, «Οικονομικός Ταχυδρόμος», 29 Δεκεμβρίου 2001 σ. 76). H αγγλοαμερικανική πρόταση να μην ενεργοποιηθεί η ευρωπαϊκή αμυντική δύναμη σε περίπτωση κρίσης που θα αφορά στο Αιγαίο και στην Κύπρο, σημαίνει ουσιαστικά εξαίρεση αυτών των περιοχών του Ελληνισμού από τα εδάφη της E.E.
O αντιαμερικανισμός ως παιδική ασθένεια των «αεί παίδων» Ελλήνων, είναι βλαπτικός για τα ελληνικά συμφέροντα. Οι εν θερμώ εκτονώσεις έναντι των ψυχρών ευρασιατικών βλέψεων της υπερδύναμης, οδηγούν σε αποξένωση των δύο που μόνο τους εχθρούς της χώρας μας θα ωφελήσει. H Ελλάδα πρέπει να βάλει σε τάξη τα του βαλκανικού της οίκου και να καταστήσει έτσι φανερό στους εταίρους της ότι ενέργειες που απειλούν την ίδια υπονομεύουν το μέλλον της σταθερότητας της Νοτιανατολικής Ευρώπης και, γιατί όχι, της Ανατολικής Μεσογείου.
* O κ. Θ. Βερέμης είναι καθηγητής στην έδρα K. Καραμανλή στο Fletcher School of Law & Diplomacy, ΗΠΑ και μέλος του Δ.Σ. στο Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).
Οι πακτωλοί απέβλεπαν στη σύγκλιση της ελλαδικής με τις οικονομίες των ανεπτυγμένων χωρών της Ευρώπης: Να εκσυγχρονιστούν οι υποδομές της παραγωγής, η αποδοτικότητα των υπηρεσιών, οι αγροτικές καλλιέργειες. Να αποκτήσει η Ελλάδα δρόμους, τρένα, λιμάνια, αεροδρόμια, αστικές συγκοινωνίες. Να συμβαδίσει το ελλαδικό κράτος με τους ρυθμούς και την ποιότητα ζωής των υπόλοιπων Ευρωπαίων εταίρων της.
