Οι εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο προσφέρονται για πολύ διαφορετικές αναγνώσεις. Υπάρχουν αρκετά στοιχεία για να τονώσουν το ηθικό των πιστών οπαδών της ευρωπαϊκής ενοποίησης που ονειρεύονται μια ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη, αλλά και τόσα άλλα για να καθησυχάσουν όσους μένουν προσκολλημένοι στο εθνικό κράτος και αναλογίζονται με τρόμο την προοπτική μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας με δική της ανεξάρτητη φωνή στο διεθνή χώρο. O καθένας μπορεί να επιλέξει την ανάγνωση που του ταιριάζει.
Ευρώ και ευρω-ασφάλεια
Η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση, που μπήκε πλέον στο τελικό στάδιο με την κυκλοφορία του ευρώ, αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία, σίγουρα το πιο σημαντικό μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων στις ανατολικές χώρες. Πόσοι ειλικρινά θα τολμούσαν μια τέτοια πρόβλεψη μόλις λίγα χρόνια πριν; Δεν θα ήταν άλλωστε η πρώτη φορά που δεν τηρούνται χρονοδιαγράμματα και επίσημες συμφωνίες. Υπάρχει ισχυρότερη συγκολλητική ουσία για την ευρωπαϊκή οικονομία από το κοινό νόμισμα; Συνέπεια της νομισματικής ενοποίησης θα είναι περισσότερος ανταγωνισμός και περαιτέρω σημαντική αύξηση των ενδο-ευρωπαϊκών οικονομικών συναλλαγών, είτε με τη μορφή εμπορίου είτε με τη διακίνηση κεφαλαίων και τις διασυνοριακές εξαγορές και συγχωνεύσεις επιχειρήσεων. Οι εξελίξεις στον χώρο της αγοράς δεν μπορεί παρά να επηρεάσουν μακροχρόνια και τις διάφορες μορφές οικονομικής πολιτικής -πολιτική ανταγωνισμού, φορολογική πολιτική, ρύθμιση των αγορών εργασίας- καθώς και την κατανομή αρμοδιοτήτων ανάμεσα σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.
Θα υπάρξουν σίγουρα πολιτικές προεκτάσεις του ευρώ. Για πρώτη φορά ο μέσος Ευρωπαίος πολίτης αισθάνεται τόσο άμεσα και με τρόπο πολύ απτό -τα ευρωκέρματα κουδουνίζουν πλέον στις τσέπες μας- τις επιπτώσεις της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Μπορεί να αντέξει η νομισματική ένωση για πολύ χωρίς κάποιας μορφής ευρωπαϊκή οικονομική κυβέρνηση και χωρίς άμεση δημοκρατική νομιμοποίηση; Πιστεύω πως όχι.
Μέχρις εδώ λοιπόν όλα ωραία και καλά για τους πιστούς του ευρω-οράματος. Με την ONE, ανοίγεται νέο πεδίο δόξης λαμπρόν για την ένωση της Ευρώπης. Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά, με την εικόνα μιας Ευρώπης αδύναμης και διαιρεμένης, έως και ανύπαρκτης σε κρίσιμα θέματα διεθνούς πολιτικής. O πόλεμος στο Αφγανιστάν απέδειξε για μια ακόμη φορά την απόλυτη κυριαρχία των ΗΠΑ, ενώ οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες απλώς διαγκωνίζονταν σε μια προσπάθεια να τρέξουν πίσω από την αμερικανική υπερδύναμη. Δεν υποτιμώ καθόλου το φοβερό πλήγμα που υπέστησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες με το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου. Ούτε βεβαίως θεωρώ τη διαφωνία με τις ΗΠΑ ως αυτοσκοπό για τους Ευρωπαίους. Αλλά επιτέλους, εφόσον οι χώρες της E.E. διακηρύσσουν σε κάθε ευκαιρία και με αρκετή δόση φιλαρέσκειας την ύπαρξη μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής, δεν θα έπρεπε τουλάχιστον να τηρούν τα προσχήματα σε τόσο κρίσιμα θέματα; ΄Η μήπως είμαστε ικανοποιημένοι με την επιρροή που ασκεί η Ευρώπη στο μεσανατολικό δράμα ή με τον ρόλο που διαδραμάτισε στη διάρκεια της μακρόχρονης βαλκανικής κρίσης; Μάλλον κρατάμε καλά κρυμμένη την κοινή μας εξωτερική πολιτική και είναι δύσκολο να τη δουν οι απέξω.
Οι προοπτικές του ευρώ δείχνουν πολύ καλύτερες από τις προοπτικές του Ευρωστρατού, έστω και μέσα στα στενά πλαίσια των ειρηνευτικών αποστολών εκτός συνόρων για τις οποίες προορίζεται. H πρόσφατη εμπλοκή με την Τουρκία, που προφανώς αφορά και εμάς άμεσα, ίσως περισσότερο συμβολικά παρά στην ουσία, μας θύμισε για μια ακόμη φορά ότι υπάρχουν πολλά και σημαντικότατα ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα ως προς τη σχέση Ευρωστρατού και NATO. Βρισκόμαστε ακόμη μακριά από τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής υπερδύναμης που θα διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις. Και το χάσμα ανάμεσα σε οικονομία και πολιτική παραμένει ακόμη αγεφύρωτο στην Ευρώπη…
Η Ελλάδα στο κλαμπ των ισχυρών;
Αλλά και η δική μας πρόσφατη ιστορία προσφέρεται για πολύ διαφορετικές αναγνώσεις. H συμμετοχή μας στην τελική ευθεία του ευρώ αποτελεί οπωσδήποτε μια τεράστια επιτυχία, που σηματοδοτεί και μια νέα εποχή για την ελληνική οικονομία. Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε εδώ τα αυτονόητα και χιλιοειπωμένα. Και στον χώρο της εξωτερικής πολιτικής, η πρόοδος που συντελέστηκε είναι επίσης πολύ ουσιαστική: μια χώρα που συμπεριφέρεται ολοένα και περισσότερο με αυτοπεποίθηση και ενισχύει την παρουσία της τόσο στην εγγύς όσο και στην ευρύτερη περιφέρεια, χωρίς πολλά από τα σύνδρομα ανασφάλειας που τη χαρακτήριζαν ακόμη και στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν.
Αλλά… Οπως όλοι γνωρίζουμε, πίσω από την Ελλάδα του ευρώ, την Ελλάδα με την ισχυρή παρουσία στα Βαλκάνια, κρύβεται μια άλλη εξίσου ελληνική πραγματικότητα, μια πραγματικότητα κακοδιοίκησης, μιζέριας και διαφθοράς, με ισχυρές πελατειακές δομές και έντονες συντεχνιακές συμπεριφορές. Εδώ προφανώς δεν έφτασε ο εκσυγχρονισμός ή, τουλάχιστον, δεν μπόρεσε ακόμη να ανατρέψει τα κατεστημένα.
Οι πρόσφατες εξελίξεις απαιτούν πολύ προσεκτική ανάγνωση και όχι μονοσήμαντες ερμηνείες ή προβλέψεις. Το παλιό συνυπάρχει με το καινούργιο και η συνύπαρξη αυτή μπορεί να διαρκέσει πολύ. H νομισματική ένωση δεν οδηγεί υποχρεωτικά -τουλάχιστον όχι σύντομα- στην ευρωπαϊκή υπερδύναμη, ενώ η δική μας συμμετοχή στο ευρώ δεν σημαίνει αναγκαστικά και σύγχρονο κράτος. Τα μεν επηρεάζουν τα δε, αλλά δεν τα καθορίζουν απόλυτα. Ευρωπαϊκά και ελληνικά παράδοξα λοιπόν στο ξεκίνημα της καινούργιας χρονιάς.
Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).
